Σριμόγι Σινγκ: «Ήθελα να δείξω πώς η αντίσταση του ιρανικού λαού έχει γίνει καθημερινός τρόπος ζωής»

Μετά την πετυχημένη προβολή του στο Πανόραμα του 73ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου, το «Εμπρός για Φωτεινές Αλέες», το πρώτο ντοκιμαντέρμεγάλου μήκουςτης Σριμόγι Σινγκ παρουσιάζεται στους Ανοικτούς Ορίζοντες του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.

Η Ινδή σκηνοθέτης ταξίδεψε στο Ιράν το 2015 για να κάνει μια ταινία για το ιρανικό σινεμά. Ξεκίνησε να κάνει συνεντεύξεις με κορυφαίους κινηματογραφιστές όπως ο Τζαφάρ Παναχί αλλά σύντομα έστρεψε τον φακό της στη ζωή και τη θέση των γυναικών στην κοινωνία, στον αγώνα του λαού για στοιχειώδη δικαιώματα απέναντι σε ένα αυταρχικό καθεστώς.

Με αφετηρία την ποίηση της Ιρανής Φορούχ Φαροκζάντ, η σκηνοθέτις προσφέρει ένα αποκαλυπτικό και ταυτόχρονα συγκινητικό πορτρέτο της σημερινής ιρανικής κοινωνίας. Για πέντε χρόνια, η Σριμόγι Σινγκ απαθανάτισε τις ανησυχίες, τους φόβους, τις ελπίδες και τα όνειρα ενός έθνους που βρίσκεται στα πρόθυρα της εξέγερσης. Αποκαλύπτει πώς η αντίσταση γίνεται καθημερινή πράξη επιβίωσης.

Μιλήσαμε μαζί της, λίγες μέρες μετά την προβολή της ταινίας της στο Βερολίνο.

– Πώς γεννήθηκε η ιδέα να πάτε στο Ιράν για να γυρίσετε μια ταινία;

Έκανα μεταπτυχιακές σπουδές στον κινηματογράφο στο Πανεπιστήμιο Τζανταβπούρ στην Καλκούτα. Κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος, έπρεπε να ασχοληθώ με τον ιρανικό σινεμά. Έτσι γνώρισα τους Αμπάς Κιαροστάμι, Τζαφάρ Παναχί, Μοσέν Μαχμαλμπάφ αλλά και πιο νέους κινηματογραφιστές. Ταυτόχρονα μυήθηκα στις ταινίες και την ποίηση της Φορούχ Φαροκζάντ. Οι στίχοι της αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους Ιρανούς σκηνοθέτες αλλά και για μένα. Ήθελα λοιπόν να κατανοήσω πώς οι καλλιτέχνες και οι σκηνοθέτες καταφέρνουν να δημιουργούν τέτοια εξαιρετικά έργα σε μια χώρα που βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια σε κοινωνική και πολιτική αναταραχή. Πώς καταφέρνουν να παρουσιάζουν απίστευτες ιστορίες ελπίδας και αντοχής. Ήθελα λοιπόν να δω από προέρχεται όλη αυτή η ελπίδα και η αισιοδοξία. Αποφάσισα να κάνω ένα διδακτορικό για να εστιάσω περισσότερο σε αυτό το θέμα. Έτσι προέκυψε το ταξίδι μου στο Ιράν και στη συνέχεια αυτή η ταινία. Η πρώτη φορά που βρέθηκα στην Τεχεράνη, ήταν το 2015.

– Πόσο εύκολο ήταν για εσάς, ως γυναίκα σκηνοθέτης, να γυρίσετε μια ταινία στο Ιράν;

Η κινηματογράφηση δεν ήταν φυσικά εύκολη υπόθεση. Ειδικά το να είσαι γυναίκα στο Ιράν, δεν είναι εύκολο. Αυτό ισχύει και σε άλλες χώρες του κόσμου, αλλά σίγουρα δεν είναι εύκολο να είσαι γυναίκα στο Ιράν. Έπρεπε να ακολουθήσω αρκετούς κανόνες, γιατί ήξερα ότι θα έκανα την ταινία και δεν ήθελα να με συλλάβουν για τους λάθος λόγους. Έπρεπε λοιπόν να ακολουθώ κανόνες, γιατί είχα την κάμερα μαζί μου. Δεν ήταν εύκολο, αλλά ήξερα τι ήθελα. Έτσι κι έγινε. Τα γυρίσματα των συνεντεύξεων και των διαλόγων έγιναν κυρίως σε εσωτερικούς χώρους. Είχα λίγες σκηνές στους δρόμους, που είχαν να κάνουν μόνο με παρατήρηση. Καθώς λοιπόν οι περισσότερες συνεντεύξεις έλαβαν χώρα σε κλειστούς χώρους, ήταν πιο εύκολο. Στα γυρίσματα στους δρόμους έπρεπε να ήμουν πιο προσεκτική, για το πώς παρουσιάζω τον εαυτό μου, τι τράβαγα. Αισθανόμουν φόβο στο δρόμο, γιατί έχεις την αίσθηση ότι σε παρακολουθούν. Υπήρχε λοιπόν μια εγρήγορση. Αισθανόμουν έντονα ότι με ακολουθούν. Ίσως δεν υπήρχε κανένας. Ήταν μια αίσθηση. Αυτό ήταν που είχα διαρκώς στο μυαλό μου. Δεν ήταν λοιπόν κάτι εύκολο, αλλά δεν ήταν και αδύνατο να κάνω γυρίσματα εκεί.

– Ποια ήταν η βασική δυσκολία που αντιμετωπίσατε κατά τη διάρκεια της παραμονής σας στη χώρα;

Πήγαινα κι ερχόμουν στη χώρα. Έκανα γυρίσματα για περίπου 4,5 χρόνια. Το μοντάζ πήρε άλλα δύο χρόνια. Απόλαυσα όλη τη διαδικασία. Υπήρχαν παντού δυσκολίες. Μια δυσκολία ήταν η κυκλοφορία μου στην πόλη, γιατί έπρεπε πάντα να προσέχω σε ποιον μιλάω, πόσο κοντά ερχόμουν με κάποιους. Πέρα όμως από αυτό, οι άνθρωποι που γνώρισα στα γυρίσματα έγιναν φίλοι μου και με έκαναν να αισθάνομαι άνετα. Η αλληλεπίδραση με τους χαρακτήρες στην ταινία, με τους σκηνοθέτες, τους καλλιτέχνες, τους φίλους, αυτές οι στιγμές ήταν απολαυστικές. Συνολικά η εμπειρία μου από το Ιράν ήταν ευχάριστη και γεμάτη, γιατί έκανα πολλούς νέους φίλους. Τώρα έχει φτάσει η ώρα να μοιραστώ την ταινία με τον υπόλοιπο κόσμο, σε μια στιγμή πολύ σημαντική για το Ιράν. Πραγματοποιούνται εκεί τεράστιες διαμαρτυρίες. Ο κόσμος αντιστέκεται και είναι σημαντικό νομίζω να εστιάσουμε σε αυτό το πνεύμα αντίστασης του λαού του Ιράν.

– Με το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ θέλατε να εστιάσετε σε τι; Βλέπουμε να ξεκινάτε με συνεντεύξεις με Ιρανούς σκηνοθέτες και στη συνέχεια να διευρύνεται το ενδιαφέρον σας για τη θέση των γυναικών στο Ιράν, αλλά και το πώς βλέπουν απλοί πολίτες την κατάσταση που επικρατεί.

Αυτό που με ενδιάφερε με το συγκεκριμένο ντοκιμαντέρ ήταν να δω πόσο βαθιά είναι η ιρανική κουλτούρα. Πόσο βαθιά είναι η ιρανική ποίηση. Πόσο βαθιές ρίζες έχει η καλλιτεχνική έκφραση στη χώρα: οι τέχνες, ο κινηματογράφος, η μουσική στην ποίηση. Το Ιράν είναι γνωστό για τον πολιτισμό του. Υπάρχει βέβαια πολύ μεγάλη πολιτική αναταραχή στο Ιράν σήμερα. Ο κόσμος αγωνίζεται για στοιχειώδη δικαιώματα και αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης. Θέλουν την πτώση του καθεστώτος. Ο λαός αγωνίζεται, έχει αντοχή, παλεύει. Είναι πολύ σημαντική η αντοχή που δείχνει ο λαός. Σε αυτό ακριβώς το στοιχείο εστιάζει η ταινία μου.

– Είναι τελικά μια πολιτική ταινία;

Η ταινία μου είναι ιδιαίτερα πολιτική. Δεν παίρνει όμως θέση. Όλα γίνονται με λεπτό τρόπο. Γιατί η ποίηση είναι πολιτική. Το ίδιο και το σινεμά. Εγώ ήθελα να μιλήσω για την πολιτική, μέσα από την τέχνη. Πώς η ποίηση είναι ένα μέσο έκφρασης. Μπορούμε να πάρουμε θέση μέσω της ποίησης. Οτιδήποτε κάνουμε στο σινεμά και ο,τι κάνουμε στην τέχνη εκδηλώνει μια πολιτική στάση. Γι’ αυτό η ταινία μου είναι πολιτική. Ξεκίνησα λοιπόν με τις ιστορίες των σκηνοθετών στο Ιράν, αλλά ο κινηματογράφος σε ανοίγει στην κοινωνία. Το σινεμά μου προσέφερε το φακό να δω την κοινωνία. Η ταινία είναι ένα προσωπικό ταξίδι. Πήγα εκεί για να ασχοληθώ με τις ιστορίες των κινηματογραφιστών, αλλά είδα τόσα άλλα πράγματα, που ήταν πολύ σημαντικά για μένα, που δεν μπορούσα να μην ασχοληθώ με αυτά. Είδα πώς αγωνίζονται και πολεμούν οι γυναίκες καθημερινά για να ακουστεί η φωνή τους. Οι γυναίκες δεν επιτρέπεται να τραγουδούν δημόσια στο Ιράν. Ο καθημερινός αγώνας τους για ελευθερία έχει μεγάλη αξία για μένα. Έπρεπε λοιπόν οπωσδήποτε να αποτελέσει μέρος της ταινίας μου. Αυτή είναι λοιπόν το προσωπικό μου ταξίδι σε έναν κόσμο που συνεχίζει ακούραστα να αγωνίζεται και να παλεύει για τα δικαιώματά του καθημερινά. Σ’ αυτό ήθελα να εστιάσω. Σε αυτά τα 6-7 χρόνια που χρειάστηκε να γίνει η ταινία, προσπάθησα να καταγράψω πώς η αντίσταση γίνεται ένας καθημερινός τρόπος ζωής. Η ταινία δείχνει πώς οι διαδηλώσεις που γίνονται τώρα, ξεκίνησαν ουσιαστικά πριν 6-7 χρόνια, πριν περισσότερα χρόνια. Οι σπόροι αυτών των διαδηλώσεων που πραγματοποιούνται τώρα, μπήκαν εκείνα τα χρόνια. Το σημερινό κίνημα δεν προέκυψε τους τελευταίους τρεις μήνες. Ο κόσμος αγωνίζεται για τα δικαιώματά του τα τελευταία 44 χρόνια, πριν τον σχηματισμό του ισλαμικού καθεστώτος.

– Έχετε νέα από τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργαστήκατε στην ταινία; Ποια είναι η κατάσταση στο Ιράν;

Οι περισσότεροι που βλέπετε στην ταινία έχουν φύγει από το Ιράν. Ο Τζαφάρ Παναχί αφέθηκε πριν λίγες μέρες ελεύθερος υπό όρους. Ήταν φυλακισμένος για επτά μήνες στις ιρανικές φυλακές. Η δικηγόρος και ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα Νασρίν Σουτοντέ είναι εκτός φυλακής τώρα για λόγους υγείας, παρόλο που εκτίει ποινή φυλάκισης 8 ετών. Δίνουν και οι δύο έναν μεγάλο αγώνα. Είμαι σε επαφή μαζί τους.

– Επιτύχατε να μην κάνετε ένα ντοκιμαντέρ παρατήρησης, αλλά να εμπλακείτε κι εσείς η ίδια στην εξέλιξη της πλοκής, να είστε ένα από τα βασικά πρόσωπα της ιστορίας. Πώς τα καταφέρατε;

Αυτό έγινε πραγματικότητα, γιατί έμαθα τη γλώσσα, τα Φαρσί, με αποτέλεσμα να αποκτήσω πολύ στενή σχέση με τους ανθρώπους που κινηματογράφησα. Γίναμε φίλοι και κάναμε πολλές ουσιαστικές συζητήσεις. Δεν αποφάσισα δηλαδή μια νύχτα να πάρω την κάμερά μου και να φύγω για το Ιράν. Μελέτησα πολύ τους ανθρώπους, την ιστορία και τον πολιτισμό τους. Έκανα μια διδακτορική διατριβή για αυτούς. Η Ινδία και το Ιράν έχουν ιστορικούς δεσμούς και οι γλώσσες μας έχουν κοινά στοιχεία. Αυτό με βοήθησε να διεισδύσω πιο εύκολα στην ιρανική κουλτούρα. Έκανα λοιπόν μια μεγάλη έρευνα, έμαθα πολύ καλά τη γλώσσα τους και αυτός ήταν ο λόγος που αυτοί οι άνθρωποι με πήραν στα σοβαρά. Μου προσέφεραν μια ουσιαστική πρόσβαση στη ζωή τους και γι’ αυτό το λόγο αυτή η ταινία έχει μια τόσο έντονη ποιητική διάσταση. Η ποίηση της Φορούχ Φαροκζάντ με ενέπνευσε πολύ. Γι’ αυτό πήγαινα διαρκώς να επισκεφτώ τον τάφο της. Γι’ αυτό, συνειδητά ή ασυνείδητα, η ποίηση και ο κινηματογράφος είχαν μεγάλη επιρροή πάνω μου και επηρέασαν τη μορφή της ταινίας. Δεν με ενδιέφερε ποτέ να εκθέσω κάποιον. Αυτό που ήθελα είναι να δω πώς οι καλλιτέχνες συνεχίζουν να βρίσκουν έμπνευση, όταν τα πάντα γύρω τους είναι τόσο δύσκολα.

– Γιατί δώσατε τον τίτλο And Towards Happy Alleys (Εμπρός για Φωτεινές Αλέες) στην ταινία;

Η ταινία ξεκινά με το ποίημα της Φορούχ, που λέει «Αν έρθεις σπίτι φίλε μου, φέρε μου μια λάμπα και ένα παράθυρο μέσα από το οποίο θα δω τον κόσμο στη φωτεινή αλέα». Από εκεί προέρχεται ο τίτλος της ταινίας. Το «Εμπρός για Φωτεινές Αλέες» είναι κάτι που μου γεννά μεγάλη ελπίδα, γιατί πιστεύω ότι όλοι στο Ιράν είναι γεμάτοι ελπίδα. Είναι δύσκολη στιγμή για το Ιράν τώρα. Αν όμως μιλήσεις στους ανθρώπους εκεί, θα σου πουν ότι το καθεστώς θα πέσει και ότι θα νικήσουν. Υπάρχει μεγάλη ελπίδα. Η πορεία είναι λοιπόν προς τους χαρούμενους δρόμους ή προς ένα τόπο γεμάτο ελπίδα.

Το ντοκιμαντέρ προβάλλεται το Σάββατο 4 Μαρτίου, στο πλαίσιο του 25ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, παρουσία της Ινδής σκηνοθέτιδας.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΤΑΙΝΙΑΣ

Director / Producer / Cinematographer: Sreemoyee Singh

Editor: Joydip Das, Pradyatan Bera

Music: Majdy

Sound Design: Anirban Borthakur

Colorist: Sidharth Meer, Bridge Postworks

Sound Mix: Boloy Kumar Doloi

Executive Producers: Hussain Currimbhoy, Noopur Sinha, Orly Ravid