Κι όμως, το καθημερινό άγχος μπορεί να είναι το «κλειδί» για υγιή γηρατειά

Λίγες λέξεις προκαλούν περισσότερα αρνητικά συναισθήματα όσο το άγχος. Η απλή αναφορά αυτών των πέντε γραμμάτων μπορεί να φέρει στο μυαλό εικόνες από deadlines στην εργασία, απλήρωτους λογαριασμούς, πίεση των εξετάσεων ή και από τα τεταμένα οικογενειακά τραπέζια, για να απαριθμήσουμε μερικά μόνο σενάρια.

Τι θα λέγατε όμως αν σας έλεγα ότι το άγχος μπορεί να είναι και θετικό; Ότι, όπως ακριβώς μπορεί να μας βλάψει, παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος, στη δημιουργία συνδέσεων στον εγκέφαλό μας, που βελτιώνουν τις πνευματικές επιδόσεις, και στην οικοδόμηση της ανθεκτικότητας που χρειαζόμαστε για να περνάμε μέσα από τις ιδιοτροπίες της ζωής, σημειώνει χαρακτηριστικά η βρετανική εφημερίδα The Guardian.

Αυτό ήρθε για πρώτη φορά στο φως μέσα από το έργο ενός Αμερικανού ψυχιάτρου ονόματι Firdaus Dhabhar, ερευνητή τότε στο Πανεπιστήμιο Rockefeller της Νέας Υόρκης, ο οποίος μελετούσε τη σχέση μεταξύ του βραχυπρόθεσμου στρες και του ανοσοποιητικού συστήματος, ως μέρος της αντίδρασης «μάχη ή φυγή».

Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, το στρες θεωρούνταν σχεδόν ομόφωνα κακό για μας, αλλά για τον Dhabhar αυτό ήταν παράλογο. Από δαρβινική άποψη, τα ένστικτα επιβίωσης των ζωικών προγόνων μας θα είχαν ακονιστεί μέσα από επανειλημμένες επαφές με τον κίνδυνο. 

Μας βοηθά να επιβιώσουμε

«Δεν είναι λογικό το άγχος να είναι πάντα μια κακή, επιβλαβής, αρνητική οντότητα», εξηγεί: «Η αντίδραση του στρες ‘πάλεψε ή φύγε’ είναι απαραίτητη για την επιβίωση. Μια γαζέλα χρειάζεται αυτή την αντίδραση για να ξεφύγει από τα σαγόνια και τα νύχια ενός λιονταριού, όπως ακριβώς το λιοντάρι τη χρειάζεται για να πιάσει το γεύμα του. Η μητέρα φύση μάς έδωσε αυτή την αντίδραση, για να μας βοηθήσει να επιβιώσουμε και να ευδοκιμήσουμε, όχι για να μας σκοτώσει».

Για παράδειγμα, η ένταση ενός επερχόμενου αγώνα βοηθά στην προετοιμασία του καρδιαγγειακού και μυοσκελετικού συστήματος των αθλητών για βέλτιστη απόδοση, ενώ έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι ακόμη και το άγχος της ανάγκης να γίνει η δουλειά, παράλληλα με τη φροντίδα των παιδιών, σημαίνει ότι οι γονείς είναι πιθανό να είναι πιο παραγωγικοί εργαζόμενοι στο σπίτι από ό,τι οι εργένηδες!

Το άγχος φέρνει πιο… γερά παιδιά

Τόσο το ήπιο έως μέτριο σωματικό όσο και το ψυχικό στρες διεγείρουν την παραγωγή χημικών ουσιών στο αίμα που ονομάζονται ιντερλευκίνες, ενεργοποιώντας το ανοσοποιητικό σύστημα και καθιστώντας το πιο ικανό να καταπολεμήσει τις λοιμώξεις, ενώ το στρες μπορεί να επηρεάσει ακόμη και την ανάπτυξη των παιδιών πριν γεννηθούν. 

Τα μωρά που γεννήθηκαν από μητέρες, που βίωσαν ήπιο καθημερινό στρες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είχαν πιο προχωρημένες αναπτυξιακές δεξιότητες στην ηλικία των δύο ετών, σε σύγκριση με τα παιδιά των μητέρων που είχαν απολαύσει μια σχετικά χαλαρή, χωρίς άγχος εγκυμοσύνη.

Υπάρχουν επίσης διάφοροι τρόποι για να σκεφτούμε το άγχος. Εκτός από την πίεση και την ένταση που προκαλούν τα γεγονότα της ζωής, οι διάφορες μορφές άσκησης μπορούν να θεωρηθούν ως… άγχος για τους μυς, ενώ οι διάφοροι τύποι γνωστικών προκλήσεων μπορούν να θεωρηθούν ως άγχος για το μυαλό.

Χρησιμοποιήστε το ή το χάνετε

Τον Ιανουάριο του 2017, ο Γάλλος ποδηλάτης, Robert Marchand, έγινε πρωτοσέλιδο σημειώνοντας νέο παγκόσμιο ρεκόρ ηλικιακής ομάδας. Αυτό που ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτο στην επίδοση του Marchand είναι ότι είχε κλείσει τα 105 του χρόνια ένα μήνα νωρίτερα και οι προσπάθειές του, τον έκαναν τον πρώτο εκατοντάχρονο που έδειξε ποτέ ότι η καρδιαγγειακή του υγεία βελτιώνεται με την πάροδο της ηλικίας.

Οι φυσιολόγοι της άσκησης διαπίστωσαν ότι ο Marchand, ο οποίος είχε αρχίσει σοβαρή αγωνιστική ποδηλασία κατά τη συνταξιοδότησή του σε ηλικία 68 ετών, είχε αερόβια ικανότητα για άσκηση – το «χρυσό» πρότυπο μέσο μέτρησης της καρδιαγγειακής κατάστασης – συγκρίσιμη με άνδρες ηλικίας 42 έως 61 ετών, μισό αιώνα νεότερους από αυτόν.

Οι επιστήμονες που ερευνούν την υγιή γήρανση τον θεωρούν τώρα ως δείκτη τού τι μπορεί να γίνει αν συνεχίσουμε να ασκούμε διαχειρίσιμη πίεση στους μύες, τα αιμοφόρα αγγεία και την καρδιά μας καθώς γερνάμε.

Αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είναι σαν τον Marchand. Πολλοί από εμάς καθίστανται προοδευτικά ανενεργοί καθώς τα χρόνια περνούν, γεγονός που επιδεινώνει τις όποιες αλλαγές που σχετίζονται με την ηλικία και έχουν ήδη γίνει. Ως αποτέλεσμα, αν οι μύες μας δεν καταπονούνται, οι ίνες τους ατροφούν σιγά-σιγά και γινόμαστε προοδευτικά πιο αδύναμοι.

Η αλληλεπίδραση μεταξύ του νευρικού συστήματος και των μυών γίνεται επίσης λιγότερο αποτελεσματική χωρίς τακτική χρήση, επιβραδύνοντας τους χρόνους αντίδρασής μας και καθιστώντας μας πιο ευάλωτους σε πτώσεις.

«Ένας μυς που δεν ενεργοποιείται πραγματικά γρήγορα, υποβαθμίζεται με πολλούς τρόπους», λέει ο Casper Søndenbroe, επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης, που μελετά το ανθρώπινο νευρομυϊκό σύστημα. «Οι μύες χρειάζονται αυτό το ερέθισμα για να διατηρήσουν την ισορροπία τους. Αν δεν έχετε μια στρατηγική για τα τελευταία χρόνια της ζωής σας, όταν φτάσετε στα 70 ή στα 80 είναι πιθανό να έχετε κάποιους περιορισμούς στην καθημερινή ζωή, επειδή η λειτουργικότητα δεν υπάρχει». 

Γνωστική εφεδρεία

Η άσκηση δεν καταπονεί μόνο τους μύες, είναι επίσης μια προπόνηση για το κεντρικό νευρικό σύστημα, ακόμη και για το μυαλό.

Υπάρχει μια αμφίδρομη αλληλεπίδραση μεταξύ των μυών και των νεύρων που εκτείνονται από το νωτιαίο μυελό. Όταν συσπώνται, οι μύες στέλνουν σήματα πίσω προς τους κινητικούς νευρώνες, μακρά, αραχνοειδή κύτταρα που ελέγχουν την κίνηση, διατηρώντας τους ενεργούς και λειτουργώντας αποτελεσματικά.

Η αυξημένη ροή του αίματος βοηθά στην απομάκρυνση των πρωτεϊνών tau – που σχετίζονται με τη νόσο Αλτσχάιμερ – από τον εγκέφαλο και το εγκεφαλονωτιαίο υγρό, καθώς και στη διέγερση των νευρώνων να παράγουν μια χημική ουσία που ονομάζεται εγκεφαλικός νευροτροφικός παράγοντας, ο οποίος προστατεύει τα γειτονικά εγκεφαλικά κύτταρα.

Γνωρίζουμε ότι το μέγεθος του εγκεφάλου μας μειώνεται με ρυθμό περίπου 5% ανά δεκαετία μετά την ηλικία των 40 ετών, ενώ ο ρυθμός μείωσης αυξάνεται μόλις περάσουμε τα 70. Ωστόσο, αυτή η συρρίκνωση επιβραδύνεται στους ηλικιωμένους που κάνουν τακτικά αερόβια άσκηση – μορφές σωματικής δραστηριότητας που κάνουν το αίμα να κυκλοφορεί στο σώμα, όπως το γρήγορο περπάτημα, το τρέξιμο, το κολύμπι και η ποδηλασία – σε βαθμό που να έχουν κερδίσει τέσσερα χρόνια για τη γήρανση του εγκεφάλου.

Δεδομένης της ραγδαίας αύξησης των ποσοστών άνοιας που προβλέπεται για τις επόμενες δεκαετίες, το ενδιαφέρον για τη σχέση μεταξύ του θετικού στρες και της υγείας στη μετέπειτα ζωή θα αυξηθεί.

Ομάδες επιστημόνων σε όλο τον κόσμο σχεδιάζουν να προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν τις ευεργετικές ιδιότητες του μέτριου στρες σε όλο το φάσμα της ιατρικής, για παράδειγμα στην ενίσχυση της επούλωσης και της ανάρρωσης μετά από χειρουργική επέμβαση.

Οι ερευνητές έχουν δείξει ότι αυτό μπορεί να ενισχύσει την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, ενώ νωρίτερα φέτος μια κλινική δοκιμή που διεξήχθη από το Guy’s & St Thomas’ Charity διαπίστωσε ότι η άσκηση μπορεί να συμβάλλει στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της χημειοθεραπείας, καθώς και να αναιρέσει ορισμένες από τις βλαβερές επιπτώσεις που μπορεί να έχει στον οργανισμό.

Όλα με μέτρο…

Αλλά φυσικά, υπάρχει μια λεπτή γραμμή μεταξύ του πολύ λίγου και του υπερβολικού στρες. Η συνεχής χαμηλού βαθμού φλεγμονή που προκύπτει από το χρόνιο στρες έχει συνδεθεί – μεταξύ άλλων – με την παχυσαρκία, τις καρδιακές παθήσεις, τον διαβήτη, την κατάθλιψη, το άσθμα και τη νόσο Αλτσχάιμερ.

Ο Philp περιγράφει το μέτριο στρες ως κάτι που μοιάζει περισσότερο με παλμό, όπου διεγείρονται διάφορες μοριακές οδοί και ιστοί στο σώμα, πριν επανέλθουν στο φυσιολογικό. «Με το χρόνιο στρες, αυτά τα μονοπάτια ενεργοποιούνται και στη συνέχεια παραμένουν ενεργοποιημένα για μεγάλο χρονικό διάστημα», λέει. «Το βλέπουμε αυτό στην παχυσαρκία και τον διαβήτη. Η φλεγμονώδης αντίδραση δεν μπορεί να είναι τόσο ευέλικτη και ευλύγιστη όσο θα ήταν κανονικά».

Αλλά οι τακτικοί παλμοί ήπιου έως μέτριου στρες θεωρείται ότι είναι ζωτικής σημασίας για να συνεχίσει ο οργανισμός να λειτουργεί υγιώς. «Αν το σκεφτείτε, όλα τα συστήματά μας βρίσκονται σε κατάσταση ηρεμίας και στη συνέχεια ένα μικρό άγχος – αλλάζοντας τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο ή συσπώντας τους μυες – θα ενεργοποιήσει διαφορετικά μοριακά μονοπάτια για να το αντιμετωπίσει», λέει ο Philp.

«Έχουμε εξελιχθεί ώστε να είμαστε ενεργοί και να ανταποκρινόμαστε σε διάφορα ερεθίσματα, και αν αυτό μας το στερήσουν, επιταχύνονται οι αρνητικές διαδικασίες».