Παντελής Φλατσούσης: «Αισθάνομαι ότι η δημοκρατία είναι και πάλι διακύβευμα στην εποχή μας»

Ο Παντελής Φλατσούσης ανεβάζει για πρώτη φορά στην σκηνή, στο θέατρο Θησείον το μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη «Η άκρα ταπείνωση». Το μυθιστόρημα, που κυκλοφόρησε το 2015, εστιάζει στα γεγονότα της νύχτας της 12ης Φεβρουαρίου 2012, που μετέτρεψαν την Αθήνα σε πεδίο μάχης και άφησαν ανεξίτηλα τα ίχνη τους στην εικόνα της πόλης μέχρι σήμερα, ακριβώς δέκα χρόνια μετά. Ήταν η μέρα που ψηφίστηκε στη Βουλή το δεύτερο μνημόνιο από την κυβέρνηση Παπαδήμου. Σε αυτό περιλαμβάνονταν ανάμεσα σε άλλα, μείωση βασικού μισθού κατά 22%, κατάργηση 150.000 θέσεων εργασίας στο δημόσιο τομέα, ατομικές ή επιχειρησιακές συμβάσεις, περικοπές στις συντάξεις.

Παρακολουθώντας την καθημερινότητα ανώνυμων ηρώων και ηρωίδων, διαφορετικών ηλικιών, καταβολών και ιδεολογιών, η συγγραφέας Ρέα Γαλανάκη εξετάζει την ιδιαίτερα κρίσιμη αυτή στιγμή της Ελλάδας της κρίσης στην ιστορική της διάσταση, σε διάλογο με γεγονότα προηγούμενων ιστορικών περιόδων αλλά και με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον. Μια πρώην φιλόλογος και μια πρώην ζωγράφος είναι τα κεντρικά πρόσωπα μιας Οδύσσειας. Βρίσκονται να συγκατοικούν σε έναν ξενώνα για ψυχικά ασθενείς του υποβαθμισμένου κέντρου και βγαίνουν κρυφά στις διαδηλώσεις. Η λοξή ματιά τους εισδύει στην αόρατη και συμβολική πλευρά των βίαιων συγκρούσεων. Πανικοβάλλονται, χάνονται μέσα στη δική τους πόλη, εξωθούνται στην επαιτεία, χωρίς να χάσουν την προσωπική τους αίσθηση πραγμάτων. Επιστρέφοντας είναι πιο κοντά στην ανέφικτη Ιθάκη.

Ο Ορέστης ο αναρχικός γιος της μιας, ο Τάκης ο χρυσαυγίτης γιος της γυναίκας που τις φροντίζει, μια νεαρή μετανάστρια και το παιδί της, ο γιατρός και η κοινωνική λειτουργός, τα φαντάσματα ενός ετοιμόρροπου αθηναϊκού σπιτιού και, φυσικά, οι νεοάστεγοι διασταυρώνονται με ποικίλους τρόπους μαζί τους είτε στη σπαρασσόμενη Αθήνα είτε λίγο αργότερα.

Η παράσταση επιχειρεί με τη σειρά της να αναψηλαφήσει την μνήμη των πρώτων ετών της περασμένης δεκαετίας, αλλά και να εστιάσει συνολικότερα στην ελληνική κοινωνία κατά τα μεταπολιτευτικά χρόνια, με αφετηρία το σήμερα και κατεύθυνση προς το παρελθόν, στην προσπάθεια να βρει, μαζί με το κοινό, απαντήσεις για το μέλλον.

Ποια είναι σήμερα η σχέση μας με τα χρόνια της κρίσης; Με ποιους τρόπους άλλαξαν οι ζωές των ανθρώπων έπειτα από αυτή την κομβική ιστορική στιγμή; Με ποιες απρόσμενες διαδρομές διαπλέκονται τα ατομικά με τα συλλογικά βιώματα και πώς μια κοινωνία μπορεί να βρει τρόπους να τα αφηγηθεί; Σε ποιο σημείο βρίσκεται σήμερα η ελληνική κοινωνία μετά τις καταιγιστικές εξελίξεις του πυκνού ιστορικού χρόνου της τελευταίας δεκαετίας; Έχει άραγε τελειώσει η περίοδος της κρίσης ή μήπως, αντίθετα, έχει συμβάλει ώστε να εγκαινιαστεί μια νέα ιστορική περίοδος με κυρίαρχη την γενική ανασφάλεια; Πώς μπορούν οι γενιές που έρχονται στο προσκήνιο να προχωρήσουν πέρα από το τραύμα της κρίσης χωρίς, όμως, αυτό να συνεπάγεται τη λήθη;

Μέσα από τη νέα του παράσταση, αλλά και στην κουβέντα που κάναμε, ο Παντελής Φλατσούσης, μιλά για αυτά τα ζητήματα και αυτά τα ερωτήματα, που αφορούν το σήμερα, αλλά και το πρόσφατο παρελθόν της χώρας μας.

– Ποια στοιχεία χρησιμοποίησες από το μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη; Τι προσθέσατε;

Είμαστε πολύ κοντά στα γεγονότα εκείνης της εποχής, οπότε είναι αναγκαία η μυθοπλασία για να μας προσφέρει την αναγκαία απόσταση και να μας δείξει τον τρόπο να διαχειριστούμε το τι συνέβη το 2012 και το ανοικτό τραύμα που έχει μείνει στην ελληνική κοινωνία. Για παράδειγμα οι κινηματογράφοι Αττικόν και Απόλλων είναι ένα τραύμα ορατό στο κέντρο της πόλης. Πέρα από το μυθιστόρημα της Γαλανάκη, έχουν προκύψει κείμενα στις πρόβες από τους ηθοποιούς που δίνουν έμφαση στους θεματικούς άξονες που επιλέξαμε. Εμείς εστιάσαμε, όπως και το μυθιστόρημα, στις διαφορετικές γενιές που συνυπάρχουν στο μυθιστόρημα και στις διαφορετικές ιδεολογίες των χαρακτήρων.

– Τι σας ενδιέφερε;

Μας ενδιέφερε να αποτυπώσουμε αυτό το μωσαϊκό χαρακτήρων και ιδεολογιών της ελληνικής κοινωνίας, γιατί ο στόχος μας ήταν να αφηγηθούμε το τι συνέβη στην εποχή της μεταπολίτευσης. Ξεκινάμε από τη γενιά του Πολυτεχνείου που είναι οι ηρωίδες του βιβλίου και φτάνουμε μέχρι τη δική μας γενιά. Αντιπαραβάλουμε αυτές τις δύο γενιές, που είναι στα χρονικά άκρα μιας ολόκληρης εποχής, της μεταπολίτευσης, δηλαδή της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας. Αυτό που θέλουμε να μείνει ως ερώτημα μετά την παράσταση στον θεατή, αφορά στο πρόσωπο της δικής μας γενιάς. Είναι ένα δύσκολο ερώτημα που δεν μπορείς να το απαντήσεις, αν δεν συγκρίνεις τη δική σου γενιά με μια άλλη. Ουσιαστική απάντηση δεν δίνεται, αλλά αυτό που εγώ μπορώ να πω για τη γενιά μου, όπως προκύπτει και από το έργο, είναι ότι είμαστε μια μετέωρη γενιά ως προς τα διακυβεύματά της. Όχι χαμένη, αλλά εντελώς μετέωρη. Εμείς δεν ζήσαμε την εποχή της ασφάλειας. Κάπως αλλιώς μεγαλώσαμε και κάπως αλλιώς μπήκαμε στον εργασιακό μας βίο, εκεί γύρω στα 25-26 μας. Χαίρομαι γιατί βλέπω ότι στην επισφάλεια που συνεχίζεται, οι σημερινοί εικοσάρηδες είναι πολύ πιο διεκδικητικοί από ότι ήμασταν εμείς. Εμείς αργήσαμε να αντιδράσουμε, να αμφισβητήσουμε τα πράγματα. Οι νέοι σήμερα είναι πολύ περισσότερο συνειδητοποιημένοι κοινωνικά και πολιτικά.

– Κι όμως ήσασταν η γενιά της εξέγερσης.

Ναι ήμαστε η γενιά της εξέγερσης το 2008. Το αισθάνομαι κι εγώ. Είμαστε η γενιά που βγήκε στους δρόμους, που αντέδρασε. Προετοίμασε με ένα τρόπο το τι συνέβη αργότερα στην πλατεία Συντάγματος. Τους αγανακτισμένους. Παρόλο που εκεί γύρω στο 2010 υπήρχε ένα πολύ ζοφερό κλίμα, είχαμε μια ελπίδα. Ήταν κάτι που περνούσε τα σύνορα και αφορούσε και άλλους λαούς. Παράλληλα όμως είμαστε και η γενιά της διάψευσης. Περιμέναμε πολλά και τελικά διαψευστήκαμε σε μεγάλο βαθμό. Την ίδια περίοδο διαψεύστηκε με αιματηρό τρόπο η Αραβική Άνοιξη.

– Τι απέγινε λοιπόν αυτή η γενιά;

Αισθάνομαι ότι είναι υπαρξιακό το ερώτημά σου. Μεγάλωσε. Ενσωματώθηκε και έμαθε πώς λειτουργεί το σύστημα. Δεν αντιδρά πολύ. Διεκδικεί όμως πράγματα. Έχω μια αίσθηση ότι ωρίμασε η αντίδρασή της. Τι εννοώ; Το 2008 έγινε μια εξέγερση που μας σημάδεψε όλους. Ήταν λίγο μηδενιστική εξέγερση, με την έννοια ότι καλλιέργησε πιο αναρχικές συνειδήσεις. Αυτή η αντίδραση ίσως να ωρίμασε. Καταλάβαμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τον κόσμο και τη ζωή μας με άλλους τρόπους. Προσαρμοστήκαμε. Καταλάβαμε ότι δεν θα αλλάξουμε όλο τον κόσμο, αλλά μπορούμε να αλλάξουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους, τις εργασιακές μας σχέσεις. Ωρίμασαν επίσης οι τρόποι διεκδίκησης. Το #metoo δεν είναι, για παράδειγμα, μια αλλαγή στις ανθρώπινες και στις εργασιακές μας σχέσεις; Από την άλλη πλευρά, δεν πιστεύω ότι γενιά μου βολεύτηκε τόσο, γιατί δεν υπάρχουν οι συνθήκες για να βολευτείς, όπως έγινε παλαιότερα με τη γενιά του Πολυτεχνείου. Εμείς ζούμε σε μια διαρκή επισφάλεια και ανασφάλεια.

– Αφορμή της παράστασης ήταν το βιβλίο ή χρονική αυτή περίοδος και η σημασία της για τη χώρα μας;

Ήθελα να κάνω πάντα μια παράσταση για τη Μεταπολίτευση. Είναι ένα τεράστιο ζήτημα που δεν εξαντλείται και σου προσφέρει πολλά πράγματα και ζητήματα να ασχοληθείς. Έτυχε να διαβάσω το βιβλίο στην πανδημία και έτσι αποφάσισα να κάνω αυτή την παράσταση. Είναι φοβερό υλικό. Είναι σπουδαίο βιβλίο, γιατί δεν έχουμε καλή λογοτεχνία που να αφορά στην κρίση. Τι κάνει η καλή λογοτεχνία; Ανάγει το παροντικό βίωμα σε κάτι πιο καθολικό και οικουμενικό, σε κάτι πιο υπαρξιακό. Το μυθιστόρημα δεν μένει στα επεισόδια. Είναι κάτι πιο μεγάλο. Είναι η πόλη, οι άνθρωποι. Έχει μια πληθυντικότητα. Εμένα πολλές φορές μου θύμιζε τον Οδυσσέα του Τζόις, γιατί και το βιβλίο της Γαλανάκη λαμβάνει τη μορφή μιας αστικής Οδύσσειας. Εμείς προσπαθήσαμε λοιπόν με έναν τρόπο να γυρίσουμε το κείμενο στη ζωή, την πόλη και τους πολλούς. Με τη συγγραφέα είμαστε δύο διαφορετικές γενιές. Μέσα από την παράσταση υπογραμμίζουμε την ανάγκη του διαλόγου ανάμεσά τους. Η γενιά μας μοιάζει στην παράσταση να ψάχνει τους γονείς μας.

– Πώς τη βλέπεις τη γενιά των γονιών σου μέσα από την παράσταση; Ως υπεύθυνους για το πού βρίσκεται η ελληνική κοινωνία σήμερα;

Τους βλέπουμε με μια διάθεση συμφιλίωσης. Μπορεί στα 30 μου να έβλεπα αυτή τη γενιά διαφορετικά, αλλά τώρα έχω αυτή τη συμφιλιωτική ματιά. Πιστεύω ότι δεν είμαστε και τόσο διαφορετικοί από τους γονείς μας. Οι συγκυρίες και οι εποχές ήταν διαφορετικές, αλλά οι άνθρωποι μοιάζουν. Επίσης κάποιες περιόδους, όπως είναι η κρίση, τη ζήσαμε μαζί. Τη διαχειριστήκαμε με διαφορετικό τρόπο, από διαφορετική θέση, αλλά είναι κάτι που άλλαξε τις ζωές και των δύο γενιών. Πώς; Εμείς, η δική μου γενιά, μπορεί να κάναμε δουλειές του ποδαριού και να μην είχαμε καθόλου χρήματα, αλλά και οι γονείς μας, στα 50-60 τους έχασαν τη δουλειά τους και δεν είχαν άλλες εναλλακτικές.

– Αφετηρία της παράστασης είναι το σήμερα;

Ναι ξεκινούμε από το σήμερα και πάμε πίσω για να δούμε τι έγινε.

– 11 χρόνια μετά τα γεγονότα του Φεβρουαρίου του 2012 τι έχει αλλάξει λοιπόν στην ελληνική κοινωνία;

Είναι πάρα πολλά αυτά που έχουν συμβεί. Αυτό που έχει αλλάξει είναι το ζήτημα ασφάλειας-επισφάλειας. Στα χρόνια της κρίσης συγκρούονταν δύο διαφορετικά παραδείγματα σε οικονομικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο. Αυτό που έχει αλλάξει είναι η ριζική, υπαρξιακή επισφάλεια. Ζούμε από τότε σε ένα συνεχές πολιτικών, οικονομικών, μεταναστευτικών, επιδημιολογικών, γεωπολιτικών κρίσεων. Δεν ξέρω πότε κι αν σταματήσει. Αυτό το συνεχές ριζοσπαστικοποιεί ουσιαστικά την επισφάλεια ως υπαρξιακή κατάσταση.

– Πώς ερμηνεύεις εσύ την Άκρα Ταπείνωση;

Η Ρέα Γαλανάκη αναφέρεται στην άκρα ταπείνωση του άστεως. Για μένα έχει να κάνει με την άκρα ταπείνωση της μεσαίας τάξης. Αν δηλαδή η μεταπολίτευση συνδυάζεται με μια διεύρυνση και μια ενίσχυση της μεσαίας τάξης, τα χρόνια της κρίσης μέχρι σήμερα είναι η εποχή που η μεσαία τάξη φτωχοποιείται, διαλύεται και είναι στο στόχαστρο. Αλλάζει πλέον το παράδειγμα που ήθελε μια διευρυμένη μεσαία τάξη ως εγγυητή της δημοκρατίας. Το παράδειγμα αυτό εξασφάλιζε μια σχετική οικονομική ισότητα, αμβλύνοντας κάποιες αντιθέσεις, σε αντίθεση με το τι συμβαίνει σήμερα. Η δημοκρατία λειτουργούσε τότε με όλα της τα προβλήματα. Το 2012 και μετά είχαμε αρχίσει να φοβόμαστε ότι η δημοκρατία δεν πάει πολύ καλά. Κατά τη γνώμη μου η οικονομική ισότητα είναι σε μεγάλο βαθμό εγγυητής μιας πιο δημοκρατικής κοινωνίας.

– Αισθάνεσαι ότι κάτι έχει αλλάξει προς το καλύτερο ή όχι;

Όχι! Αντιθέτως! Η δημοκρατία υποχωρεί σε όλο τον κόσμο και ο αυταρχισμός και η απολυταρχία κυριαρχούν παντού. Και στη χώρα μας. Θεμελιώδη δικαιώματα καταπατώνται και οι κοινωνίες οδηγούνται ολοένα και περισσότερα στα άκρα. Αισθάνομαι ότι η δημοκρατία είναι και πάλι διακύβευμα στην εποχή μας όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ε.Ε. και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πριν 15 χρόνια, αν καθόμασταν και κάναμε αυτή τη συζήτηση, ούτε θα μας περνούσε από το μυαλό όλο αυτό που συμβαίνει. Στο ίδιο πλαίσιο, εντάσσεται και η έννοια της προόδου. Πρόοδος για ποιον; Για πόσους; Με τι περιεχόμενο; Υπάρχουν πλέον ζητήματα πολύ διευρυμένων ανισοτήτων που άνοιξαν πριν 10 χρόνια και συνεχώς επιδεινώνονται. Δεν μπορώ να είμαι αισιόδοξος γιατί είναι συνεχείς οι κρίσεις που βιώνουμε στο πετσί μας τα τελευταία χρόνια. Βλέπουμε ότι το εργαστήρι είναι σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες. Εκεί, οι ανισότητες είναι ακραίες και το πρόβλημα της δημοκρατίας τεράστιο και δεν λύθηκε. Μπορεί να βγήκε μπροστά το Black Lives matter, αλλά σκοτώνουν διαρκώς αδικαιολόγητα μαύρους. Η κουλτούρα της βίας έχει διαπεράσει όλο τον κοινωνικό ιστό. Από την άλλη πλευρά βλέπεις όμως και την Ευρώπη, όπου οι ευρωπαϊκές αξίες του Διαφωτισμού έχουν ισοπεδωθεί.

– Η υποβάθμιση του αστικού ιστού αλλά και η συρρίκνωση του δημόσιου χώρου είναι σαφείς την τελευταία δεκαετία. Τι ίχνη φέρει το κοινωνικό σώμα από όλες αυτές τις δραματικές αλλαγές;

Υπάρχει όντως μια τεράστια υποβάθμιση της δημόσιας σφαίρας και του διαλόγου στη δημόσια σφαίρα. Βλέπεις πράγματα που δεν σε απογοητεύουν απλά, σε τρομάζουν. Τα κτίρια, για παράδειγμα είναι σύμβολα που συμπυκνώνουν μια ιστορία. Αλλά είτε είναι όρθια, είτε κατεστραμμένα, είναι κτίρια. Αυτό που βλέπουμε να κυριαρχεί γύρω μας είναι μια γενικότερη παρακμή την έννοια της «πόλης». Μας λείπει η κουλτούρα του διαλόγου στην Ελλάδα. Είναι πολύ πιο εύκολο να πω σε κάποιον ότι διαφωνώ μαζί σου και σε ακυρώνω, από το να πω δεν συμφωνώ μαζί σου για τους εξής λόγους. Έτσι έχουμε μάθει και αυτό κατισχύει πλέον. Γιατί είναι άλλο να περιμένω από τον συνομιλητή μου μια απάντηση, από το να τον ακυρώνω απευθείας γιατί δεν συμφωνώ μαζί του, χωρίς να μπω στον κόπο της ανταλλαγής επιχειρημάτων. Δυστυχώς δεν είμαστε έτοιμοι να ακούσουμε αυτόν με τον οποίο διαφωνούμε στην ελληνική κοινωνία. Δεν ξέρουμε να επιχειρηματολογούμε. Δεν υπάρχει κάτι πιο δημοκρατικό από την ανταλλαγή επιχειρημάτων για κάποιο ζήτημα, από το να ακούμε τι λέει κάποιος και γιατί το λέει. Εμένα μου αρέσει πολύ να ακούω ανθρώπους με τους οποίους διαφωνώ, γιατί έτσι χτίζω επιχειρήματα. Και τα social media έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην κουλτούρα της ακύρωσης, της έλλειψης διαλόγου και επιχειρημάτων. Διότι είναι άλλο πράγμα το να θέλεις να εξοντώσεις τον αντίπαλο και άλλο να θέλεις να τον νικήσεις.

– Πού βρίσκονται οι ήρωες της Γαλανάκη 11 χρόνια μετά;

Αυτό μας ενδιαφέρει πολύ στην παράσταση. Αυτός είναι ο πυρήνας της ματιάς μας, με την έννοια ότι αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται μεταξύ μας. Όλοι τους. Είναι όλοι εδώ, δίπλα μας. Τα θέματά τους τους απασχολούν και απασχολούν και όλους εμάς. Οι ζωές τους έχουν προχωρήσει με διαφορετικό τρόπο. Αυτά που συμπυκνώνουν αυτοί οι ήρωες, δηλαδή τα αφηγήματα της μεταπολίτευσης, είναι ακόμη εδώ αλλά ως φαντάσματα. Τα αφηγήματα που απασχολούν τον κόσμο σήμερα είναι άλλα, διαφορετικά. Οι διεκδικήσεις διαφορετικές. Αυτοί και όσα πρεσβεύουν είναι δίπλα μας, ως φαντάσματα.

– Κάθε φορά στα έργα που ανεβάζεις, πειραματίζεσαι με το υλικό σου, αλλάζοντας συχνά την σκηνοθετική σου προσέγγιση. Η δομή και η πλοκή του βιβλίου σε έχει περιορίσει αυτή τη φορά σε μια πιο γραμμική-συμβατική αφήγηση;

Όχι. Η γραμμική αφήγηση δεν μου ταιριάζει. Αυτό που με ενδιαφέρει γενικά είναι το θέμα του live video και της ανάμιξης των μέσων. Εδώ έχουμε πολύ μονταρισμένο υλικό, φωτογραφίες και live video. Προσπαθήσαμε να αισθητικοποιήσουμε αυτά τα φαντάσματα και τις μνήμες. Αυτό που με απασχολεί γενικότερα στο θέατρο σήμερα είναι πώς θα φτιάξουμε νέες σκηνικές δραματουργίες, με την έννοια των χρησιμοποιούμενων μέσων και πώς θα προκύψουν νέα κείμενα που θα αφουγκράζονται την εποχή μας. Τα μέσα μπορεί να είναι η ιστορία. Με απασχολεί ιδιαίτερα γιατί πιστεύω ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τις αντιλήψεις του κόσμου, αν μας φέρει σε επαφή με νέες εμπειρίες. Και πρέπει να αφορά τους πάντες. Αυτό είναι δική μας δουλειά να το πετύχουμε. Πρέπει να καταλαβαίνουμε τους ανθρώπους που απευθυνόμαστε, να μοιραζόμαστε πράγματα μαζί τους για να καταφέρουμε αυτό που θέλουμε.

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ

Κείμενο παράστασης: Παντελής Φλατσούσης & η ομάδα, βασισμένοι στο μυθιστόρημα «Η Άκρα Ταπείνωση» της Ρέας Γαλανάκη

Σκηνοθεσία: Παντελής Φλατσούσης

Δραματουργία: Παναγιώτα Κωνσταντινάκου

Σκηνικά – Κοστούμια: Κωνσταντίνος Ζαμάνης

Σχεδιασμός Φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα

Video design & editing: Κωνσταντίνος Νησίδης

Ηχητικός σχεδιασμός: Παναγιώτης Μανουηλίδης

Βοηθός σκηνοθέτη: Σόνια Καλαϊτζίδου

Επικοινωνία: Ευαγγελία Σκρομπόλα

Παραγωγή: Spectrum AMKE

Παίζουν: Βαγγέλης Αμπατζής, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Λάμπρος Γραμματικός, Μαριάμ Ρουχάτζε

INFO

Θησείον, ένα θέατρο για τις τέχνες

Τουρναβίτου 7, Ψυρρή, τηλ. 210.3255444

Ημέρες και ώρες: Τετ. Κυρ. 19:30, Πέμ. Παρ. Σάβ, 21.00

Εισιτήρια: 18 ευρώ (γενική είσοδος), 14 ευρώ, 7 ευρώ

Πέμπτες γενική είσοδος: 14 ευρώ

Προπώληση 

Διάρκεια: 120΄

Έως 09.04.2023