Το 2020 ψηφίστηκε στη Βουλή ο ν. 4761, με τον οποίο η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη παρουσίασε μετά βαΐων και κλάδων το όραμά της για τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από τον εκσυγχρονισμό του ΤΑΠΑ (Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων) που μετονομάστηκε σε ΟΔΑΠ (Οργανισμός Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων). Δυόμισι χρόνια μετά ο εκσυγχρονισμός έχει μείνει στα λόγια, τα νούμερα δεν τίναξαν την μπάνκα του ΟΔΑΠ στον αέρα –απεναντίας, το 2022 ήταν μειωμένα σε σχέση με το 2019– και οι μεγάλες προσδοκίες καταποντίστηκαν στην πράξη. Μεγαλόστομα πρότζεκτ, όπως το περίφημο e-shop, το λάδι από την Αρχαία Ολυμπία και οι γαστρονομικές εκδηλώσεις, αποδείχτηκαν… ανεμομαζώματα, διαβολοσκορπίσματα. Ομως σε ένα πράγμα οφείλουμε να αναγνωρίσουμε συνέπεια στην κυβέρνηση: στη στρατηγική των απευθείας αναθέσεων και στον διορισμό ημετέρων που τις εκτελούν. Μεθοδικά και συγκροτημένα, οι απευθείας αναθέσεις έχουν επιλεγεί ως στρατηγική επιλογή ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Εξαφανίστηκαν συμβάσεις €1,3 εκατ.
Στις 22 Νοεμβρίου του 2020 κατατέθηκε ερώτηση και αίτηση κατάθεσης εγγράφων (ΑΚΕ) από το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης προς την υπουργό Πολιτισμού με θέμα «Η πραγματικότητα πίσω από τη δήθεν “αναπτυξιακή” πολιτική του ΟΔΑΠ: υποβάθμιση, συρρίκνωση, υπονόμευση δημόσιου χαρακτήρα, εκχώρηση σε ιδιώτες». Στο υπ. αριθ. ΟΔΑΠ/ ΓΠ/20181/25-11-2022 η διοίκηση του οργανισμού ενημέρωσε τη Βουλή για τη συνολική δαπάνη €1.523.035,11 στο πεδίο των πολιτιστικών προϊόντων που διατίθενται στα πωλητήρια των μνημείων και των μουσείων (μαγνητάκια, αρωματικά κεριά, υφασμάτινα είδη, είδη κεραμικής, διακοσμητικά είδη τέχνης κ.λπ.) για τα έτη 202022. Οσον αφορά την ΑΚΕ, όμως, ο ΟΔΑΠ κατέθεσε μόνο 24 συμβάσεις συνολικής αξίας €482.523,73.
Ωστόσο αρκεί μια περιήγηση στο Κεντρικό Ηλεκτρονικό Μητρώο Δημόσιων Συμβάσεων (ΚΗΜΔΗΣ) για να διαπιστώσει κανείς ότι από την ΑΚΕ, δηλαδή τη Βουλή, αποκρύφτηκαν 86 συμβάσεις συνολικής αξίας €1.332.063,96!
Στην πραγματικότητα την περίοδο μετά τον Ιούλιο του 2019 και έως τα τέλη του 2022 είχαν συναφθεί συνολικά 110 συμβάσεις με εξωτερικούς αναδόχους για την εμπορική πολιτική του οργανισμού (συμπεριλαμβανομένης της σύμβασης για το e-shop καθώς και για τη φωτογράφιση της μοντελοθήκης), συνολικού ποσού €1.814.587,69, εκ των οποίων το €1.218.470,69 (δηλαδή το 67%) ήταν μέσω απευθείας αναθέσεων!
Οσον αφορά τις συμβάσεις που προέκυψαν από διαγωνιστικές διαδικασίες (συνοπτικούς διαγωνισμούς), το μεγαλύτερο μέρος τους προήλθε από δεσμεύσεις πιστώσεων που είχαν γίνει επί της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ.
Με στόχο τη διαφανή και αποτελεσματική διαχείριση του δημόσιου αγαθού της πολιτιστικής κληρονομιάς, επί προηγούμενης κυβέρνησης είχε γίνει διαγωνισμός design μέσω του οποίου το ΤΑΠΑ προχώρησε σε συνεργασία με γραφίστες για τον σχεδιασμό πωλητέων ειδών εμπνευσμένων από την πολιτιστική κληρονομιά, ενώ είχε γίνει και συμφωνία με το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών για να υπάρξουν συνεργασίες με Ελληνες εικαστικούς. Παράλληλα αναβίωσαν τα εργαστήρια παραγωγής πιστών αντιγράφων και αναβαθμίστηκε σειρά πωλητηρίων. Ομως με την αλλαγή της κυβέρνησης οι καλές πρακτικές αντικαταστάθηκαν από απευθείας αναθέσεις αλλά και τοποθετήσεις αρεστών στην πολιτική ηγεσία σε θέσεις ευθύνης.
Συμβάσεις για ένα e-shop που δεν έγινε ποτέ
Εχει δε ενδιαφέρον ότι βρίσκουμε σύμβαση συνολικής αξίας €24.490 συμπεριλαμβανομένου ΦΠΑ για τη δημιουργία και την πιλοτική λειτουργία ηλεκτρονικού καταστήματος (e-shop) που προβλέπει παραλαβή της πιλοτικής του λειτουργίας στις 30/11/2020. Ομως το e-shop ακόμη δεν λειτουργεί και το έργο έχει ενταχθεί στο Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (€656.208).
Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει η δραστηριότητα της εταιρείας του Δημήτρη Μούρσα, στην οποία έχουν γίνει τρεις απευθείας αναθέσεις για αναμνηστικά μαγνητάκια. Η πρώτη σύμβαση με τον ΟΔΑΠ άρχισε στις 31.08.2021 με τίμημα €6.975 πλέον ΦΠΑ. Η δεύτερη σύμβαση άρχισε στις 31.12.2021 με τίμημα €10.176,16 πλέον ΦΠΑ. Η τρίτη σύμβαση στις 21.06.2022 με τίμημα €29.415 πλέον ΦΠΑ. Τυπικά δεν υπάρχει υπέρβαση του ποσού της απευθείας ανάθεσης. Ομως διαπιστώνουμε ότι στην ίδια εταιρεία έχει αναθέσει τρεις φορές η
Enterprise Greece την παροχή υπηρεσιών εξειδικευμένης επιχειρησιακής υποστήριξης στην… οργάνωση δράσεων εξωστρέφειας στην Κίνα!
Υπερφίαλοι στόχοι… φύκια για μεταξωτές κορδέλες
Η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη εξαρχής είχε θέσει έναν ανεδαφικό στόχο. Για την αύξηση των εσόδων του ΟΔΑΠ απαξίωσε όσα είχε πετύχει η προηγούμενη κυβέρνηση στην πολιτική εισιτηρίων (ηλεκτρονικό εισιτήριο στα μνημεία και τα μουσεία, αναδιοργάνωση των εισόδων της Ακρόπολης και νέα πολιτική για τις τιμές των εισιτηρίων) και επικεντρώθηκε σε υπερφίαλους στόχους για τα πολιτιστικά προϊόντα. Το αποτέλεσμα αυτής της στρατηγικής υπήρξε απογοητευτικό.
Ας δούμε όμως μερικούς στόχους ενταγμένους στη φιλοσοφία της αύξησης εσόδων από πολιτιστικά προϊόντα που έμειναν άπιαστα όνειρα.
Ηλεκτρονικό κατάστημα e-shop. Οχι μόνο δεν λειτουργεί το e-shop ενώ υπάρχουν υπογραμμένες συμβάσεις –με απευθείας αναθέσεις–, αλλά χάθηκε μια πολύτιμη ευκαιρία. Τα δύο χρόνια της πανδημίας θα μπορούσαν να πάνε πολύ καλά οι ηλεκτρονικές πωλήσεις, όπως έγινε γενικά στο ηλεκτρονικό εμπόριο.
«Λάδι από την Ιερά Αλτη της Ολυμπίας». Ποιος μπορεί να ξεχάσει τις πομπώδεις δηλώσεις του ίδιου του πρωθυπουργού όταν έλεγε: «Σας διαβεβαιώνω ότι το λάδι το οποίο μπορεί να παράγεται, σε συνεννόηση με μια ομάδα παραγωγών, μέσα από την Ολυμπία, μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο, δεν χρειάζεται να σας πω σε τι τιμή θα μπορεί να πουληθεί». Το λάδι όμως έμεινε στα… αζήτητα. Στη συνέχεια τέθηκε σε έκπτωση 65% – από 14 σε 5 ευρώ (συσκευασία 250 ml). Επειδή και πάλι έμενε αδιάθετο, αποσύρθηκε λόγω της επικείμενης λήξης του και παραχωρήθηκε δωρεάν στην Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Τοπική γαστρονομία. H κ. Μενδώνη σε συνέντευξη Τύπου στις 7/12/21 έλεγε ότι με το νέο θεσμικό πλαίσιο δόθηκαν νέες δυνατότητες στον οργανισμό, όπως η ανάδειξη και προβολή της τοπικής γαστρονομίας, που θα γινόταν σε συνεργασία με τις αρμόδιες εφορείες αρχαιοτήτων για την ανάδειξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς. Το αποτέλεσμα: δύο σχετικές εκδηλώσεις όλες κι όλες.
Ενώ είναι τόση η ζέση της νυν ηγεσίας για τα πολιτιστικά προϊόντα ώστε τους προηγούμενους μήνες και για αρκετές εβδομάδες αντικρίσαμε εικόνες ντροπής στο πωλητήριο του κορυφαίου μουσείου της χώρας, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, με τις προθήκες άδειες από ευπώλητα προϊόντα (εκμαγεία μεσαίου μεγέθους, εκδόσεις κ.λπ.).
Ελλειμμα 92 εκατ. ευρώ
Για να μιλήσουν τα νούμερα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, τα συνολικά έσοδα από τα εισιτήρια των αρχαιολογικών χώρων και των μουσείων που διαχειρίζεται ο ΟΔΑΠ (δηλαδή χωρίς το Μουσείο Ακρόπολης) κατά το διάστημα Ιανουαρίου – Οκτωβρίου 2022 ήταν 9,2 εκατ. ευρώ λιγότερα από το αντίστοιχο διάστημα του 2019 επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Συγκεκριμένα, 106,1 εκατ. ευρώ το 2022 έναντι 115,3 εκατ. το 2019, που σημαίνει μείωση της τάξης του 8%.
Επομένως, η στρατηγική και οι στόχοι της νυν διοίκησης και της πολιτικής ηγεσίας απέτυχαν παταγωδώς. Το 2014 τα έσοδα ήταν 57 εκατ. και το αποθεματικό 41 εκατ. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ παρέδωσε το 2019 τον ΟΔΑΠ με υπερδιπλάσια έσοδα 119 εκατ. και πενταπλάσιο αποθεματικό 206 εκατ. (!). Αυτό σημαίνει ότι δεκαπλασίασε και το ποσό που αποδίδει ο ΟΔΑΠ στο ΥΠΠΟΑ από το αποθεματικό του (€7 εκατ. το 2014 και €70 εκατ. το 2019).
Μάλιστα αξίζει να σημειωθεί ότι τη διετία 2020-21 το πλήγμα από την πανδημία ήταν ένα σωρευτικό έλλειμμα €92 εκατ. Για να τεθεί απλά, αν η πανδημική κρίση είχε βρει το ΤΑΠ στην κατάσταση πριν από το 2015, θα είχε χρεοκοπήσει.
Ο ΟΔΑΠ έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό και το προνόμιο να παράγει «πλούτο» εισπράττοντας από εισιτήρια αρχαιολογικών χώρων και μουσείων αλλά και από πολιτιστικά προϊόντα και αναψυκτήρια, ώστε να είναι αυτοχρηματοδοτούμενος και παράλληλα να χρηματοδοτεί το υπουργείο Πολιτισμού, αλλά και να επενδύει σε αναπτυξιακά σχέδια και, γιατί όχι, σε κοινωνικές δράσεις.
Αυτό όμως σημαίνει ορθή διαχείριση των πόρων του και συγκροτημένη αναπτυξιακή πολιτική. Η νυν κυβέρνηση δεσμεύει από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας €30 εκατ. (σε βάθος επταετίας) για τον ΟΔΑΠ. Γιατί να δεσμεύονται τέτοια ποσά για έναν οργανισμό που θα μπορούσε με σωστή διαχείριση να είναι αυτοχρηματοδοτούμενος και να μην κατευθυνθούν αυτά τα χρήματα σε άλλες ανάγκες, π.χ. σε μνημεία και μουσεία πολιτιστικής κληρονομιάς που έχουν ανάγκες ή στον σύγχρονο πολιτισμό, που ήταν πάντοτε γι’ αυτό το υπουργείο ο φτωχός συγγενής;
Απευθείας αναθέσεις, ΣΔΙΤ και διορισμένοι ημέτεροι
Είναι πολύ σημαντικό να δούμε με ποιον τρόπο και πού θα κατευθυνθούν τα 30 εκατομμύρια από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η παρούσα ηγεσία πάντως έχει δώσει το στίγμα της: υπερφίαλοι στόχοι, απευθείας αναθέσεις, εκχώρηση των δραστηριοτήτων και της προστιθέμενης αξίας στον ιδιωτικό τομέα – «γραμμή» που διαπερνά τη λογική της κυβέρνησης για τη διαχείριση των δημόσιων αγαθών και το κοινωνικό κράτος.
Σύμφωνα με πληροφορίες του Documento, ο αντιπρόεδρος του ΟΔΑΠ Ιωάννης Ζηρίνης κατέθεσε πρόταση για την εκπόνηση επιχειρησιακού σχεδίου του οργανισμού με την οποία υποστηρίζει ότι το κατώτερο όριο της απευθείας ανάθεσης για τον ΟΔΑΠ, πρέπει να υπερβαίνει τις €30.000 για να διευκολυνθούν οι υποχρεώσεις που έχει αναλάβει στο πλαίσιο του Ταμείου Ανάκαμψης. Στο ίδιο επιχειρησιακό σχέδιο προτείνει outsourcing και γενίκευση της εμπλοκής εταιρειών στη λειτουργία του οργανισμού, δηλαδή ΣΔΙΤ – το βλέπουμε ειδικά στον τομέα της υγείας– αντί για στελέχωση του ΟΔΑΠ και αντιμετώπιση των παθογενειών του.
Δυόμισι χρόνια μετά την ψήφιση του ν. 4761 για τον ΟΔΑΠ η υποτιθέμενη μεταβατική πρόεδρος (Νικολέττα Βαλάκου, στενή συνεργάτιδα της κ. Μενδώνη) και αντίστοιχα ο μεταβατικός αντιπρόεδρος (Ιωάννης Ζηρίνης), οι οποίοι τοποθετήθηκαν απευθείας από την υπουργό Πολιτισμού, παραμένουν στη θέση τους. Ενώ έχει περάσει το όριο ενός έτους για τον (επίσης μεταβατικό) γενικό διευθυντή Ηλία Πατσαρούχα. Παράλληλα, συνεχίζει να ασκεί εκτελεστικά καθήκοντα για την εμπορική πολιτική μέλος του ΔΣ, η Αλεξάνδρα Χαριτάτου, και μάλιστα με την προσθήκη της επίβλεψης έργων του Ταμείου Ανάκαμψης που έγινε με φωτογραφική νομοθετική ρύθμιση, επιβραβεύοντάς τη για τις απευθείας αναθέσεις. Η κ. Χαριτάτου στο παρελθόν ήταν πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος της εταιρείας Ηδίστη, που δραστηριοποιείται στο εμπόριο αντικειμένων όπως αυτά που διαθέτει ο ΟΔΑΠ στα πωλητήρια των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων, θέτοντας ζήτημα ηθικού ασυμβίβαστου. Ενώ ήταν υποψήφια βουλευτής με τη ΝΔ στην Α΄ Αθηνών στις εκλογές του 2019. Τέλος, έχουν τοποθετηθεί σε θέσεις ευθύνης τμηματάρχες και διευθυντές χωρίς κριτήρια – ακόμη και χωρίς πτυχίο. Ακριβώς σε αυτό το ίδιο «έργο» θα γίνουμε θεατές προσεχώς, όταν αρχίσουν να διορίζονται οι εκλεκτοί στα πέντε μεγάλα μουσεία της χώρας που μόλις πριν από λίγες ημέρες μετατράπηκαν σε νομικά πρόσωπα δημόσιου δικαίου για να συνεχιστεί το όραμα της ΝΔ: απευθείας διορισμένες διοικήσεις για… απευθείας αναθέσεις.
