Δίασμα: Μια έκθεση για τα 50 χρόνια του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου και στον ορίζοντα Μουσείο Μόδας

«Διάσμα» είναι ο τίτλος της μεγάλης ενδυματολογικής έκθεσης που διοργανώνει το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς για να γιορτάσει τα 50 χρόνια από την ίδρυσή του. Είναι ένας φόρος τιμής στην πορεία και στις δράσεις του, κυρίως όμως στον άνθρωπο που το δημιούργησε. Η ιδρύτρια και ψυχή του Ιωάννα Παπαντωνίου μας έχει χαρίσει τα τελευταία χρόνια, σπουδαίες εκθέσεις (Πτυχώσεις, Νύφες, Ενδύεσθαι κλπ) με επίκεντρο το ένδυμα, που είχαν όχι μόνο εγχώριο αλλά και διεθνή αντίκτυπο.

«Η Ιωάννα Παπαντωνίου πρόλαβε ουσιαστικά την εποχή. Μέσα από τις βαθιές της γνώσεις, ως ενδυματολόγος και με την τόλμη της, προσέφερε στην Ελλάδα και σε ολόκληρο τον ελληνισμό, ένα σπουδαίο και μοναδικό έργο. Έναν διάλογο με τις ρίζες μας, με τον εαυτό μας και με όλα εκείνα που σήμερα μας καθορίζουν. Από μικρή ήξερε τι ήθελε. Το ίδιο και τώρα. Θέλει να φτάνει στον στόχο της, μέσα από μια διαδρομή που έχει ουσία και τεκμηρίωση. Είναι διορατική, οξυδερκής, πεισματάρα και δοτική. Ενέπνευσε πολλούς με το προσωπικό της παράδειγμα. Συνέβαλε στην ίδρυση και την οργάνωση πολλών λαογραφικών μουσείων στην Ελλάδα και την Κύπρο. Η συγκεκριμένη έκθεση είναι γεμάτη συμβολισμούς. Είναι μια σχολή σκέψης» επισήμανε η Πρόεδρος του ΙΒΠ, Γεωργία Κρητικού Σαμαρά, στη συνέντευξη τύπου που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Μπενάκη για την έκθεση.

Ο όρος «Διάσμα» έχει να κάνει με τη διασύνδεση των νημάτων, των στημονιών στον αργαλειό για να ξεκινήσει κάποιος την ύφανση. Η επιλογή της συγκεκριμένης λέξης ως τίτλο για αυτή την έκθεση έχει να κάνει με το πλέγμα που υφαίνει το Ίδρυμα Παπαντωνίου για τον υλικό και άυλο πολιτισμό, τον μισό τελευταίο μισό αιώνα. Αυτό το πλέγμα περιλαμβάνει έρευνα, εκθέσεις, μια συλλογή αντικειμένων, ένα δίκτυο από μουσεία, μια ανθρώπινη ομάδα που το περιβάλλει και το στηρίζει. Η έκθεση αποτελεί μια συλλογική προσπάθεια των ανθρώπων του Ιδρύματος.

«Μέχρι τώρα, οι εκθέσεις που διοργάνωνε το Ίδρυμα, ήταν όλες τους παιδιά της Ιωάννας Παπαντωνίου, η οποία είχε τον πλήρη έλεγχο, τη μέριμνα και την οργάνωσή τους. Αυτή είναι η πρώτη φορά που το Ίδρυμα κάνει μια έκθεση για την Ιωάννα Παπαντωνίου, αλλά δεν είναι από την Ιωάννα Παπαντωνίου. Οποιοσδήποτε από εμάς είναι πολύ λίγος για να το κάνει μόνος του, γι’ αυτό και ενώσαμε τις δυνάμεις μας γι’ αυτό το εκθεσιακό εγχείρημα» τόνισε ο Νικόλας Γιατρομανωλάκης, μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος.

Με βάση του το Ναύπλιο, το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου (ΙΒΠ) είναι ένας από τους σημαντικότερους πολιτιστικούς οργανισμούς της περιφέρειας. Διαθέτει σήμερα τη μεγαλύτερη συλλογή ενδυμάτων στη χώρα μας, με 50.000 αντικείμενα, τα οποία εκτείνονται χρονικά σε μια περίοδο τεσσάρων αιώνων και χωρίζονται σε 22 κατηγορίες.

Η προετοιμασία της έκθεσης κράτησε έξι μήνες. Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η δυσκολία επιλογής των 150 περίπου αντικειμένων που θα εκτίθονταν, καθώς ο χώρος των 1200 τ.μ. που διατίθεται, δεν μπορεί να χωρέσει περισσότερα. Πώς συμπυκνώθηκε λοιπόν η πενηντάχρονη δραστηριότητα του Ιδρύματος σε μια έκθεση; Μέσα σε δύο μέρη, δύο μεγάλα κεφάλαια.

Το πρώτο μέρος-κεφάλαιο «Το περίτεχνο πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου» αφηγείται την ιστορία και τη διαδρομή του ΙΒΠ, καρπό της ζωής και του έργου της ενδυματολόγου και σκηνογράφου Ιωάννας Παπαντωνίου. Μας καλεί να γνωρίσουσουμε πτυχές της πρωτοποριακής και καινοτόμου δράσης του:

• τα πρώτα του βήματα στο Ναύπλιο στην αυγή της Μεταπολίτευσης, το 1974 και τη δημιουργία ενός πρωτοποριακού μουσείου μέσα από αρχιτεκτονικά σχέδια, μακέτες εκθέσεων, φωτογραφίες, καταλόγους και άλλα αναμνηστικά από τη λειτουργία του,

• τα μηχανήματα καταγραφής εποχής, τα χειρόγραφα ημερολόγια των ερευνητών, φωτογραφίες και σχέδια από τις εθνογραφικές έρευνες, εντός και εκτός συνόρων της ελληνικής επικράτειας,

• τις σπάνιες εκδόσεις του που οι επισκέπτες «ξεφυλλίζουν» με τη βοήθεια εφαρμογής τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ),

• τα ρετρό παιχνίδια, τις κατασκευές, τους φακέλους, τα έργα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα του πρώτου στην Ελλάδα μουσείου παιδικής ηλικίας, του «Σταθμού»,

• τις αφίσες των blockbuster περιοδικών εκθέσεων που έχουν μείνει ανεξίτηλες στη μνήμη του κοινού,

• τα ντοκουμέντα από τις ερευνητικές αποστολές στην αδερφή χώρα Κύπρο, λίγα μόλις χρόνια μετά την τουρκική εισβολή, που οι επισκέπτες ακούν και βλέπουν,

• τα πολύτιμα αντικείμενα και ρούχα των συλλογών, σπάνιες τοπικές φορεσιές και μοναδικά ενδύματα της ελληνικής και διεθνούς μόδας, από το επετειακό τσαντάκι του οίκου Callista έως το ταρτάν αδιάβροχο της Vivienne Westwood, και άλλα πολλά.

Η συλλογή του Ιδρύματος επεκτάθηκε σταδιακά, από τις παραδοσιακές ενδυμασίες στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη μόδα. Αυτό κέντρισε την προσοχή της Ιωάννας Παπαντωνίου, εδώ και πολλά χρόνια, καθώς ως ενδυματολόγος έβλεπε τα πολλαπλά αφηγήματα και τις προεκτάσεις που δημιουργούνταν σήμερα σε σχέση με το ένδυμα. Την ενδιέφερε να εστιάσει στο σύγχρονο ρόλο του ενδύματος: στην κοινωνική, πολιτική, ιστορική, περιβαλλοντική, εμπορική, τεχνολογική του διάσταση. Στους συμβολισμούς του αλλά και στα διλήμματα που τίθενται σήμερα στον συγκεκριμένο τομέα, όσον αφορά στην παραγωγή, τη χρήση των ρούχων. Όλα αυτά είναι στο επίκεντρο στο δεύτερο μέρος της έκθεσης.

Το δεύτερο μέρος – κεφάλαιο «Σκέψεις και ιδέες για το αυριανό Μουσείο Μόδας…» αναδεικνύει δηλαδή πτυχές του πλέγματος των διαδικασιών, των σχέσεων, των ιδεών που υφαίνεται αέναα γύρω από τη σημασία της ένδυσης στις ανθρώπινες κοινωνίες. Διαρθρώνεται σε έξι ενότητες, παρουσιάζοντας όλα όσα χωρούν στο όραμα της ιδρύτριας του ΙΒΠ για το αυριανό Μουσείο Μόδας της Ελλάδας:

• Μιλούν τα ρούχα μας;

Ολόκληρες γκαρνταρόμπες επώνυμων ανθρώπων και προσώπων της διπλανής πόρτας, στολές στρατιωτικές, σχολικές και άλλες, μαγιό εποχής και σύγχρονα κουστούμια από αξέχαστες θεατρικές παραστάσεις, αποκαλύπτουν στοιχεία ταυτότητας, ρόλων, κοινωνικών συμβάσεων.

Χειροποίητα υφάσματα και ενδύματα, φυσικές πρώτες ύλες, τέχνες και τεχνικές που διδάσκονται στις μέρες μας και εμπνέουν. Οι επισκέπτες ανακαλύπτουν πάνω σε μοντέρνα ρούχα σχέδια και μοτίβα που έρχονται από τα παλιά.

• Ο αέρας της αλλαγής

Μια ματιά στην περίφημη εθνική στολή που δημιούργησε η Βασίλισσα Αμαλία, τα ρούχα που ενέπνευσαν τη δημιουργία της, αλλά και η στολή της Βασίλισσας Όλγας και της Αυλής της, οι ραπτομηχανές που χάριζε στα άπορα κορίτσια, οι κορσέδες και η μόδα στην αυγή του 20ού αιώνα.

• Η μόδα είναι πολύ σοβαρή υπόθεση…

Μοναδικά τεκμήρια για τη μόδα του 20ού και 21ου αιώνα, δημιουργίες της haute couture, Lanvin, Carvin, Mary Quant, Worth, Ευαγγελίδης, Μαυρόπουλος, Τσεκλένης και άλλα πολλά, ρούχα prêt-à-porter και fast fashion σαν τα δικά μας, εικονογραφούν πλευρές του σύνθετου φαινομένου της μόδας.

• Η μόδα μέσα στο περιβάλλον…

Πειραματισμοί της σύγχρονης μόδας, ενδύματα από μεταποίηση παλιών φορεμάτων και πουκαμίσων, ρούχα και αξεσουάρ από ανακύκλωση υλικών και παράξενα υφάσματα από τη φλούδα φρούτων και άλλα, ιδέες και προτάσεις που αφουγκράζονται την ανησυχία για το περιβάλλον.

Το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου διαθέτει σήμερα έξι κτίρια σε Αθήνα και Ναύπλιο, που έχουν μουσειακό ή ερευνητικό προσανατολισμό. Το επόμενο βήμα είναι η δημιουργία του Ινστιτούτου Κυπριακού Πολιτισμού στο Ναύπλιο. Ετοιμάζεται το κτίριο που θα το φιλοξενήσει στο Ναύπλιο. Άμεσος στόχος είναι η πλήρης ανακαίνισή του, ώστε να φιλοξενηθούν οι πολύτιμες κυπριακές συλλογές και το μοναδικό αρχείο του, μεγάλο μέρος του οποίου είναι ανέκδοτο.

Το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου συνεχίζει την έρευνα και την επέκταση της τεράστιας συλλογής του. Διευρύνει το πολύτιμο αρχείο του. Στόχος του να βρεθεί μεσοπρόθεσμα κάποιος ιδανικός χώρος στην Αθήνα, όπου θα μπορέσει να δημιουργηθεί ένα Μουσείο Μόδας, αντίστοιχο με αυτά που υπάρχουν σε πολλές μεγάλες πόλεις του εξωτερικού. Ένα Ινστιτούτο Μελέτης του Ενδύματος, που θα διευρύνει τις δραστηριότητές του και θα προσελκύσει περισσότερο κόσμο από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Αυτό είναι το όραμα για το μέλλον και η συγκεκριμένη έκθεση είναι ένας προπομπός όλων αυτών.

Όπως υπογράμμισε η Πρόεδρος του ΙΒΠ, Γεωργία Κρητικού Σαμαρά: «Χρειαζόμαστε ένα μεγάλο χώρο στην Αθήνα. Έχουμε τα πάντα. Μας λείπει το κτίριο».

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ

Το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου -πρώην Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα «Β. Παπαντωνίου» (ΠΛΙ)- είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, με έδρα το Ναύπλιο. Ιδρύθηκε το 1974 από την Ιωάννα Παπαντωνίου στη μνήμη του πατέρα της Βασιλείου, ιδρυτή της εταιρίας κονσερβών «Κύκνος». Το διώροφο σπίτι της οικογένειας Παπαντωνίου στέγασε τη μόνιμη συλλογή και στη συνέχεια γραφεία και άλλες βοηθητικές λειτουργίες. Τροποποιείται σε μουσείο το 1981. Σκοπός του Ιδρύματος είναι η έρευνα, καταγραφή, μελέτη, διάσωση και διάδοση του νεότερου ελληνικού και παγκόσμιου πολιτισμού εν γένει και σε όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις του.

Την ίδια χρονιά, το 1981, το ΙΒΠ κέρδισε το βραβείο του Ευρωπαϊκού Μουσείου της χρονιάς (European Museum of the Year Award) για την έκθεση «Παραγωγή, επεξεργασία και εφαρμογή των φυσικών υφαντικών υλών στην Ελλάδα», η οποία αποτέλεσε την αφετηρία για μουσειολογικό προβληματισμό όλων των μικρών και πολλών μεγάλων μουσείων στην Ελλάδα, αλλά και για την προσφορά του στη μελέτη του νεότερου ελληνικού πολιτισμού, το μέγεθος και την ποιότητα των συλλογών του, την εκπαιδευτική και καινοτόμο -από αισθητικής πλευράς- έκθεση και την πρωτοτυπία των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων.

Τον Οκτώβριο του 1989 το ΙΒΠ εγκαινίασε στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό Ναυπλίου τον «Σταθμό», το πρώτο Μουσείο Παιδικής Ηλικίας στην Ελλάδα. Ο χώρος, που περιλαμβάνει το κτίριο του παλιού αμαξοστασίου του σταθμού και την πλατφόρμα του, παραχωρήθηκε από τον Δήμο Ναυπλιέων στο Ίδρυμα. Στον «Σταθμό» πραγματοποιούνται εκθέσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα. Το ΙΒΠ είχε σημαντική συμμετοχή στο πειραματικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα «ΜΕΛΙΝΑ – Εκπαίδευση και Πολιτισμός», που εφαρμόστηκε σε οκτώ σχολεία σε όλη την Ελλάδα.

Το 1989, η υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη ανέθεσε στο ΙΒΠ το Εθνικό Αρχείο Ενδυμασίας. Το 2003 η Ιωάννα Παπαντωνίου ίδρυσε την Ελληνική Εταιρεία Ενδυμασιολογίας, ως επέκταση του Αρχείου, με σκοπό την ίδρυση ενός Μουσείου Πολιτισμού του Ενδύματος στην Ελλάδα.

Το 2013 το Ίδρυμα βραβεύθηκε από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά του στον ελληνικό πολιτισμό.

Οι συλλογές του ΙΒΠ αριθμούν σήμερα 50.000 αντικείμενα, που καλύπτουν όλους τους κλάδους μελέτης του νεότερου ελληνικού πολιτισμού.

Η βιβλιοθήκη του Ιδρύματος διαθέτει 12.000 περίπου τίτλους βιβλίων και 250 τίτλους περιοδικών, σε τομείς όπως η μουσειολογία-εθνολογία, η λαογραφία, η ενδυματολογία, η κοινωνιολογία, η ιστορία, οι τέχνες και οι τεχνικές, το θέατρο, ο χορός, η μουσική, το παιδικό βιβλίο κλπ.

Τα αρχεία του Ιδρύματος περιέχουν σπάνιο υλικό, κυρίως από επιτόπιες έρευνες για την ενδυμασία, τον χορό, το τραγούδι κ.ά.

Το Ίδρυμα Βασίλη Παπαντωνίου εκδίδει δυο περιοδικές επετηρίδες, τα Εθνογραφικά και τα Ενδυματολογικά.

ΤΑ ΚΤΙΡΙΑ

1. Βασ. Αλεξάνδρου 1 και Σοφρώνη, Ναύπλιο: Μουσείο «Β.Παπαντωνίου», Πωλητήριο, Καφενείο

2. Βασ. Αλεξάνδρου 6, Ναύπλιο: Κέντρο Έρευνας, Διοικητικές υπηρεσίες, Βιβλιοθήκη, Συντηρητήριο

3. Σοφρώνη 13, Ναύπλιο: Εκθεσιακός χώρος, Αποθήκες

4. Το «Σπίτι της Μόδας», Ναύπλιο

5. Παλιός σιδηροδρομικός σταθμός: Μουσείο Παιδικής Ηλικίας «Σταθμός» και βαγόνια

6. «Κανάρη 4», Αθήνα: Πολιτιστικός χώρος

INFO

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, τηλ. 2103453111

ΔΙΑΣΜA: Το Περίτεχνο Πλέγμα του Ιδρύματος Βασίλη Παπαντωνίου

Διάρκεια έκθεσης: 26.09.2024 – 12.01.2025

Ωράριο λειτουργίας: Πέμπτη & Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή & Σάββατο: 10:00-22:00, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη: κλειστά

Τιμή εισιτηρίου έκθεσης: € 9, € 7