Η συγκυβέρνηση ΝΔ – ΠΑΣΟΚ του 2012, η Κυβέρνηση ΝΔ – Συνασπισμού του 1989 και οι συγκυβερνήσεις στην Ελλάδα γενικά

Γράφει ο Χρήστος Ηλ. Τσίχλης, δικηγόρος Αθηνών – Συνταγματολόγος

Η ομαδική εργασία αναφέρεται στην αποτελεσματική εργασία μιας ομάδας ανθρώπων , για έναν συλλογικό και κοινό σκοπό. Στην πολιτική το πνεύμα συνεργασίας ή συνεννόησης εξαρτάται κατά πολλοίς εάν συμπίπτει με την βούληση των ψηφοφόρων του κόμματος, ώστε να μην υπάρχουν συνέπειες στις ψήφους, στην επόμενη εκλογική αναμέτρηση… Μετρημένες στα δάχτυλα, είναι οι κυβερνήσεις συνεργασίας στην χώρα μας. Οι αιτίες, πολλές: καχεκτική δημοκρατία, προσωπικές φιλοδοξίες, έλλειψη κουλτούρας συνεννόησης και διαλόγου, παρουσία προσωποκεντρικών κομμάτων και εκλογικοί νόμοι που ευνοούν τον σχηματισμό ισχυρών μονοκομματικών κυβερνήσεων. Κύριο χαρακτηριστικό των κυβερνήσεων συνεργασίας, ο βραχύς βίος τους… Σημειώνεται ότι παλαιότερα επί Βασιλείας Όθωνα παρόμοιου χαρακτήρα κυβερνήσεις λάμβαναν άλλες ονομασίες όπως: “ομαδική κυβέρνηση”, “συμμαχική κυβέρνηση” ή και “συγχωνευτική κυβέρνηση”.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ο όρος “οικουμενική κυβέρνηση” καθιερώθηκε από τον Θ. Ζαΐμη κατά τους όρους “οικουμενικός πατριάρχης”, “οικουμενική σύνοδος” κ.λπ.. Στις οικουμενικές κυβερνήσεις ευνοείται η δημοκρατική πολυφωνία και εκφράζεται μεγαλύτερο τμήμα της λαϊκής μάζας, ενώ κατά πολλούς οι συγκεκριμένες κυβερνήσεις διστάζουν να λάβουν σοβαρές αποφάσεις ή να θίξουν συμφέροντα. Ο Αριστοτέλης όρισε την πολιτική ως τέχνη του οργανωμένου ομαδικού βίου των ανθρώπων και χαρακτήρισε τον άνθρωπο «Πολιτικόν ζώον», ορίζοντας την ιδιαίτερη πολιτική φύση και ευθύνη του ανθρώπου ως σκεπτόμενης ύπαρξης. Το 1989 μετά από συνεννόηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και των ηγετών της Αριστεράς, Χαρίλαου Φλωράκη και Λεωνίδα Κύρκου, σχηματίζεται κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ της Νέας Δημοκρατίας και του ενιαίου, τότε, Συνασπισμού της Αριστεράς. Το νέο κυβερνητικό σχήμα υπό τον Τζαννή Τζαννετάκη είναι βραχύβιο κι έχει διπλό στόχο: τη δρομολόγηση των διαδικασιών της Κάθαρσης και την προετοιμασία αδιάβλητων εκλογών βάσει του ισχύοντος εκλογικού νόμου. Μητσοτάκης, Φλωράκης και Κύρκος αποφάσισαν την 1η Ιουλίου 1989 τη δημιουργία μιας φιλελευθερο-κομμουνιστικής κυβέρνησης συνεργασίας μεταξύ Νέας Δημοκρατίας και Συνασπισμού, η οποία δημιούργησε αίσθηση και συζητήθηκε παγκοσμίως.

Πράγματι, ο Ανδρέας Παπανδρέου παραπέμπεται στο Ειδικό Δικαστήριο για την υπόθεση Κοσκωτά με απόφαση της Βουλής, η οποία παραβλέπει τη σύσταση του Κωνσταντίνου Καραμανλή ότι «οι πρωθυπουργοί πηγαίνουν στα σπίτια τους». Ο Ανδρέας Παπανδρέου κατηγορήθηκε για το αδίκημα της ηθικής αυτουργίας σε απιστία και το αδίκημα της παθητικής δωροδοκίας για τη συμμετοχή του στο σκάνδαλο Κοσκωτά. Στις 16 Ιανουαρίου 1992, μετά από 10 μήνες καταθέσεων και σε μια «ταραγμένη» πολιτική περίοδο, το Ειδικό Δικαστήριο, αθώωσε τον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ Ανδρέα Παπανδρέου. Από τα νομοσχέδια της συγκυβέρνησης Νέας Δημοκρατίας -Συνασπισμού ή αλλιώς κυβέρνησης Τζανετάκη, το σημαντικότερο ήταν η θέσπιση της ιδιωτικής τηλεόρασης και το κάψιμο των φακέλων κοινωνικών φρονημάτων. Προκηρύσσονται εκλογές , αλλά πάλι δεν εκλέγεται αυτοδύναμη κυβέρνηση. Η νέα οικουμενική κυβέρνηση, είχε ως πρωθυπουργό τον Ξενοφώντα Ζολώτα, καθηγητή πανεπιστημίου και πρώην διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος και στηριζόταν από τη Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ και τον Συνασπισμό. Το 2012 η κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου ή κυβέρνηση Ν.Δ.- ΠΑΣΟΚ – ΔΗΜΑΡ (Ιούνιος 2012 – Ιανουάριος 2015) ανέλαβε την διακυβέρνηση της χώρας μετά τις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012. Ο σχηματισμός της κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου ήταν το αποτέλεσμα της συμφωνίας των κομμάτων της Ν.Δ., του ΠΑΣΟΚ, και της ΔΗΜΑΡ, προκειμένου να επιλυθεί το νέο κυβερνητικό αδιέξοδο που προέκυψε από τις εκλογές.

Η Νέα Δημοκρατία ήρθε πρώτη ,αλλά συγκέντρωσε 129 έδρες στη βουλή, έτσι η συνδρομή και άλλων κομμάτων ήταν απαραίτητη προκειμένου να μην οδηγηθεί η χώρα και πάλι σε εκλογές. Η τότε συγκυβέρνηση αποφάσισε την μείωση του ΦΠΑ στην εστίαση στο 13%. Αναδρομικό έλεγχο πόθεν έσχες όλων των πολιτικών, μεταξύ των οποίων και των αρχηγών. Μείωση κατά 20% της κρατικής επιχορήγησης των κομμάτων. Ρύθμιση για δανειολήπτες (η δόση των χρεών θα είναι το ανώτερο έως το 30% του μισθού). Τον Απρίλιο του 2013 η γραμμή 2 του μετρό θα επεκταθεί από τον Άγιο Αντώνιο στην Ανθούπολη και τον Ιούλιο από τον Άγιο Δημήτριο μέχρι το Ελληνικό. Αντίστοιχα η γραμμή 3 του μετρό θα επεκταθεί από το Αιγάλεω μέχρι την Αγία Μαρίνα, ενώ ξεκινούν οι μελέτες για την επέκταση προς Πετρούπολη και Ίλιον Αττικής. Το υγιές τμήμα της Αγροτικής Τράπεζας μεταβιβάζεται στην Τράπεζα Πειραιώς. Ψηφίστηκε νέος πειθαρχικός κώδικας δημοσίων υπαλλήλων και έλεγχος πλαστών πτυχίων . Σύμφωνα με τις διατάξεις του Πειθαρχικού Κώδικα (άρθρο 107 παρ. 1 περ. ιγ Ν 4057/2012) η μη έγκαιρη απάντηση της Διοίκησης σε αιτήσεις και αναφορές πολιτών συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα. Ως έγκαιρη απάντηση σύμφωνα με το άρθρο 4 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας ορίζεται η προθεσμία 50 ημερών από την ημερομηνία υποβολής αίτησης σε δημόσιες υπηρεσίες, ΟΤΑ και σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Το 2013 και με προσωπική απόφαση του Αντώνη Σαμαρά, η κυβέρνηση οδήγησε σε οριστικό κλείσιμο την Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση ( ΕΡΤ) με την απόλυση σχεδόν 2.700 υπαλλήλων από ολόκληρο τον οργανισμό. Το κλείσιμο της Ελληνικής Ραδιοφωνίας – Τηλεόρασης (ΕΡΤ) (γνωστό στην τότε αντιπολίτευση ως “μαύρο της ΕΡΤ”) έλαβε χώρα στην Ελλάδα από την 11η Ιουνίου έως την 7η Νοεμβρίου 2013. Η τότε κυβέρνηση συνεργασίας ΝΔ/ΠΑΣΟΚ/ΔΗΜΑΡ έκλεισε τον τότε δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό φορέα ως μέρος μετάβασής του σε Νέα Ελληνική Ραδιοφωνία, Ίντερνετ και Τηλεόραση (ΝΕΡΙΤ). Η απόφαση αμφισβητήθηκε έντονα, και προκάλεσε εγχώριες και διεθνείς αντιδράσεις, και οδήγησε στην έξοδο της Δημοκρατικής Αριστεράς( ΔΗΜΑΡ) από την κυβέρνηση. Η πλειοψηφία των απολυμένων εργαζομένων της ΕΡΤ, συνέχισε να εκπέμπει προγράμματα για πολλούς μήνες από τις εγκαταστάσεις του φορέα, ενώ μετά την έξωσή τους από το Ραδιομέγαρο, μια μειοψηφία συνέχισε τη μετάδοση προγραμμάτων μέσα από την ΕΡΤ Open ενώ άλλοι συμμετείχαν στο νέο δημόσιο φορέα που ιδρύθηκε, τη ΝΕΡΙΤ. Οι εργαζόμενοι αντιδρούν με κατάληψη διαρκείας, συνεχή λειτουργία της ΕΡΤ και έκτακτα δελτία ειδήσεων σε τηλεόραση και ραδιόφωνο.

Υπέρ της αναδιάρθρωσης της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης, αλλά κατά του κλεισίματος ,τάχθηκε το ΠΑΣΟΚ, διά του γραμματέα της κοινοβουλευτικής ομάδας Γιάννη Μανιάτη, τονίζοντας ότι «μια κυβέρνηση τρικομματικής συνεργασίας, δεν μπορεί να λειτουργεί με τετελεσμένα».

Προγενέστερα, το 2011, η Κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου σχηματίστηκε με την συναίνεση και την υποστήριξη των κομμάτων του ΠΑΣΟΚ, της Νέας Δημοκρατίας και του ΛΑΟΣ, με Πρωθυπουργό κοινής αποδοχής, τον πρώην Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας και πρώην Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος, Λουκά Παπαδήμο. Πρόκειται για μία μεταβατική κυβέρνηση, με σκοπό την εξασφάλιση χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους δανειστές. Το δεύτερο και κατά κοινή ομολογία σκληρότερο μνημόνιο έφερε στη Βουλή η κυβέρνηση συνεργασίας με πρωθυπουργό τον Λουκά Παπαδήμο που είχε προκύψει από τις εντονότατες πολιτικές εξελίξεις του 2011. Στηρίχθηκε από ΠΑΣΟΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ. Επρόκειτο για ένα ογκωδέστατο νομοσχέδιο χιλιάδων σελίδων με τίτλο «Έγκριση των Σχεδίων Συμβάσεων Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης μεταξύ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (Ε.Τ.Χ.Σ.), της Ελληνικής Δημοκρατίας και της Τράπεζας της Ελλάδος, του Σχεδίου του Μνημονίου Συνεννόησης μεταξύ της Ελληνικής Δημοκρατίας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Τράπεζας της Ελλάδος και άλλες επείγουσες διατάξεις για τη μείωση του δημοσίου χρέους και τη διάσωση της εθνικής οικονομίας». Ψηφίστηκε από 199 Βουλευτές. Το σκληρό μνημόνιο προέβλεπε μειώσεις μισθών και συντάξεων, νέους φόρους μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων, ιδιωτικοποιήσεις κλπ… Όταν, στις 18 Οκτωβρίου του 1944, η Αθήνα απελευθερώθηκε από τα τελευταία γερμανικά στρατεύματα , σχηματίστηκε κυβέρνηση εθνικής ενότητας, με Πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου.

ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Ένα περίπου μήνα πριν την απελευθέρωση της Αθήνας, το ελεγχόμενο από το κομμουνιστικό κόμμα, ΕΑΜ( Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) προσχώρησε στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας» του Γεωργίου Παπανδρέου. Η διαμάχη μεταξύ του αστικού πολιτικού κόσμου (που εκφραζόταν από το Γεώργιο Παπανδρέου) και των οπαδών του Κ.Κ.Ε. και του Ε.Α.Μ. ήταν το χαρακτηριστικό της περιόδου εκείνης. Τα αιματηρά Δεκεμβριανά, που ακολούθησαν, προκάλεσαν την πτώση της συγκυβέρνησης στις 3 Ιανουαρίου 1945. Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του 1974 (Ιούλιος – Νοέμβριος 1974) ήταν η πρώτη κυβέρνηση της μεταπολίτευσης , της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, μετά την πτώση της δικτατορίας. Σχηματίστηκε με Πρωθυπουργό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στις 24 Ιουλίου 1974. Το υπουργικό συμβούλιο συμπεριλάμβανε στελέχη των προ-δικτατορικών κομμάτων της Ε. Ρ. Ε. και της Ενώσεως Κέντρου, μαζί με κάποια ανεξάρτητα στελέχη, γνωστά για τον αντιδικτατορικό τους αγώνα, όπως οι Γεώργιος – Αλέξανδρος Μαγκάκης, Γεώργιος Μυλωνάς, Κωνσταντίνος Λάσκαρης, Γεώργιος Παπαγιαβής. Το 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ εξελέγη πρώτο κόμμα και συνεργάστηκε με το έκτο κόμμα της επτακομματικής Βουλής, τους Ανεξάρτητους Έλληνες του Πάνου Καμμένου( κυβέρνηση Τσίπρα- Καμμένου). Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους ο Αλέξης Τσίπρας, ενώ προηγήθηκε το δημοψήφισμα και το τρίτο μνημόνιο, οδήγησε εκ νέου τη χώρα σε εκλογές στερούμενος όσους βουλευτές εντάχθηκαν στη Λαϊκή Ενότητα του Παναγιώτη Λαφαζάνη. Και συνεργάστηκε εκ νέου με τους ΑΝΕΛ ως και τον Ιανουάριο του 2019, όταν και υπογράφηκε, εν μέσω αντιδράσεων από μερίδα της ελληνικής κοινής γνώμης, η Συμφωνία των Πρεσπών, που τερμάτισε τη χρόνια διένεξη για το Μακεδονικό ονοματολογικό ζήτημα, και ονομάτιζε τη Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας ως Βόρεια Μακεδονία.

Έξι βουλευτές των ΑΝΕΛ υπερψήφισαν τη συμφωνία και εντάχθηκαν στον ΣΥΡΙΖΑ. Η πρώτη, χρονικά και ιστορικά, κυβέρνηση συνεργασίας στην Ελλάδα σχηματίστηκε στις 22 Μαΐου 1877, με πρωθυπουργό τον γηραιό ναύαρχο Κωνσταντίνο Κανάρη και υπό την πίεση της κοινής γνώμης, η οποία ανησυχούσε για την τύχη των υπόδουλων Ελλήνων στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που βρισκόταν σε πόλεμο με τη Ρωσία. Ο Κανάρης διαδέχθηκε τον παραιτηθέντα Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, που αρκετά συχνά έχανε την εμπιστοσύνη της Βουλής. Η κυβέρνηση Κανάρη ονομάστηκε Οικουμενική (πρώτη χρήση αυτού του όρου) και σ’ αυτή συμμετείχαν όλες οι σημαντικές πολιτικές προσωπικότητες της εποχής: Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, Χαρίλαος Τρικούπης, Θεόδωρος Δηλιγιάννης, Επαμεινώνδας Δεληγεώργης και Θρασύβουλος Ζαΐμης. Οι εκλογές της 7ης Νοεμβρίου 1926 δεν ανέδειξαν αυτοδύναμη κυβέρνηση, λόγω της απλής αναλογικής και τα πρώτα τέσσερα κόμματα (δύο βενιζελικά και δυο αντιβενιζελικά) αποφάσισαν να συνεργαστούν για τη δημιουργία βιώσιμου κυβερνητικού σχήματος και στις 4 Δεκεμβρίου 1926 σχηματίστηκε οικουμενική κυβέρνηση με πρωθυπουργό τον Αλέξανδρο Ζαΐμη.

Το ΚΚΕ στην πρώτη του κοινοβουλευτική παρουσία ανέλαβε ουσιαστικά τον ρόλο της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Το 1946 λόγω της εκκρεμότητας του δημοψηφίσματος για το πολιτειακό, η ηγεσία των Λαϊκών επέλεξε τη λύση του σχηματισμού κυβέρνησης ευρύτερου συνασπισμού, με επικεφαλής τον Δικαστή πρόεδρο του Συμβουλίου Επικρατείας, Παναγιώτη Πουλίτσα, και τη συμμετοχή πολιτικών του Κέντρου, όπως του Γεωργίου Παπανδρέου, του Σοφοκλή Βενιζέλου και του Παναγιώτη Κανελλόπουλου. Η κυβέρνηση Πουλίτσα ορκίστηκε στις 4 Απριλίου 1946 . Στις 24 Ιανουαρίου του 1947, ορκίζεται ως εξωκοινοβουλευτικός πρωθυπουργός, ο τραπεζίτης Δημήτριος Μάξιμος (η κατοικία του οποίου είναι, σωστά μαντέψατε, το σημερινό Μέγαρο Μαξίμου), ηγούμενος κυβέρνησης συνασπισμού, που περιλάμβανε όλα τα κόμματα της Βουλής, σε μια προσπάθεια των Αμερικανών να συσπειρώσουν τον αστικό πολιτικό κόσμο, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η “κομμουνιστική απειλή”.

Την κυβέρνηση Μάξιμου ακολούθησε η βραχύβια κυβέρνηση Τσαλδάρη, η οποία παρέμεινε στην εξουσία έως την 7η Σεπτεμβρίου 1947, οπότε την εξουσία ανέλαβε ο γηραιός κεντρώος πολιτικός, ηγούμενος κυβέρνησης συνεργασίας Λαϊκών και Φιλελευθέρων. Στόχος του νέου κυβερνητικού σχήματος, που παρέμεινε στην εξουσία έως τις 6 Ιανουαρίου 1950 και είχε τις ευλογίες των Αμερικανών, η εφαρμογή του δόγματος Τρούμαν και η συντριβή της κομμουνιστικής ανταρσίας. Μετά τον θάνατο του Σοφούλη (24 Ιουνίου 1949), την πρωθυπουργία ανέλαβε ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Αλέξανδρος Διομήδης. Κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας, που διάρκεσε έως τις 6 Ιανουαρίου 1950, του κορυφώθηκε και έληξε ο Εμφύλιος Πόλεμος. Μέχρι τις εκλογές της 9ης Σεπτεμβρίου 1951 ακολούθησαν κυβερνήσεις συνεργασίας μεταξύ κεντρώων κομμάτων κατά βάση, με πρωθυπουργούς τους Νικόλαο Πλαστήρα και Σοφοκλή Βενιζέλο. Η κυβέρνηση θα καταρρεύσει στις 10 Οκτωβρίου 1952 με την παραίτηση του Πλαστήρα, λόγω σοβαρών διαφωνιών στους κόλπους της για τα «μέτρα ειρήνευσης», αλλά και την υπονόμευσή της από το δεξιό παρακράτος. Κατά τη διάρκεια της θητείας της, η Ελλάδα εισήλθε στο ΝΑΤΟ, διεξήχθη η Δίκη των Αεροπόρων και εκτελέσθηκε ο Νίκος Μπελογιάννης.

Η κυβέρνηση Πλαστήρα έλαβε μέτρα για την οικονομική και κοινωνική ανασυγκρότηση της χώρας, με έργα υποδομής, εθνικοποιήσεις, κοινωνικές παροχές, διανομή γης στους ακτήμονες και ψήφο στις γυναίκες. Η πολιτική ανωμαλία (Ιούλιος 1965 – Δεκέμβριος 1966) που ξεκίνησε με τα περιβόητα Ιουλιανά του 1965 ,τερματίστηκε με τη συμφωνία των ηγετών της Ένωσης Κέντρου, Γεωργίου Παπανδρέου και της ΕΡΕ, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, για τον σχηματικό μεταβατικής κυβέρνησης μεταξύ των δύο κομμάτων που θα οδηγούσε τη χώρα σε εκλογές. Έτσι, στις 22 Δεκεμβρίου 1966, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος ανέθεσε την εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στον τραπεζίτη Ιωάννη Παρασκευόπουλο. Στις 3 Απριλίου 1967 η ΕΡΕ ήρε την εμπιστοσύνη της προς τη μεταβατική κυβέρνηση Παρασκευόπουλου. Την πρωθυπουργία ανέλαβε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο οποίος ανετράπη από τους πραξικοπηματίες της 21ης Απριλίου.