«Η υπέροχη φίλη μου»: Γιατί είναι το σπουδαιότερο βιβλίο του 21ου αιώνα

Η Έλενα Φεράντε είναι μια από τις πιο αναγνωρισμένες συγγραφείς στον κόσμο. Ωστόσο, συνεντεύξεις μαζί της είναι σχεδόν αδύνατο να βρεθούν, καθώς η ίδια (ή αυτός ή αυτοί) διατηρεί ένα εξαιρετικά χαμηλών τόνων προφίλ για να κρατήσει μυστική την ταυτότητά της.

Μέχρι σήμερα, οι αναγνώστες δεν γνωρίζουν ποια είναι πραγματικά η Ferrante. Αυτό που γνωρίζουν, ωστόσο, είναι ότι γράφει ιστορία.

«Στον χώρο όπου ο ναρκισσισμός είναι συντριπτικά παρών, η Έλενα Φεράντε αποφάσισε να διαγράψει το εγώ της», λέει στο Euronews Culture για την Ιταλίδα συγγραφέα Φεράντε η Ενρίκα Φεράρα, μελετήτρια ιταλικής λογοτεχνίας και μυθιστοριογράφος στο Trinity College του Δουβλίνου.

Νωρίτερα αυτό το μήνα, το New York Times Book Review κατέταξε το βιβλίο της «Η υπέροχη φίλη μου» στην πρώτη θέση του καταλόγου με τα 100 καλύτερα βιβλία του 21ου αιώνα, βάσει έρευνας μεταξύ συγγραφέων, διανοουμένων και κριτικών.

Μια κατάταξη που υποστηρίχθηκε από τους αναγνώστες των New York Times, οι οποίοι τοποθέτησαν το μυθιστόρημα στην 8η θέση των δικών τους 100 καλύτερων βιβλίων.

Από την έκδοσή του, ο πρώτος τόμος της σειράς των τεσσάρων βιβλίων που διαδραματίζεται στη Νάπολη έχει πουλήσει περισσότερα από 10 εκατομμύρια αντίτυπα σε 40 χώρες και ενέπνευσε μια επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά.

Η φιλία μεταξύ της Έλενα Γκρέκο (Lenù) και της Ραφαέλα Τσερούλο (Lila), δύο έξυπνων και γενναίων παιδιών από μια εργατική γειτονιά της δεκαετίας του 1950, έχει γοητεύσει τους αναγνώστες σε όλο τον κόσμο, προκαλώντας τον λεγόμενο “πυρετό Ferrante”.

Τι κάνει όμως αυτό το ιταλικό μυθιστόρημα τόσο ξεχωριστό; Πώς μια ιστορία τόσο βαθιά ριζωμένη στην ιταλική ιστορία, την πολιτική και την κοινωνία βρήκε απήχηση στους αναγνώστες παγκοσμίως;

Για να απαντήσει σε αυτά τα ερωτήματα, το Euronews Culture μίλησε με την Enrica Ferrara και μερικούς βιβλιοφάγους από όλο τον κόσμο.**

Η δύναμη της γυναικείας φιλίας

«Η υπέροχη φίλη μου» μιλάει για τη γυναικεία φιλία και τη σχέση μητέρας και κόρης με τρόπο που δεν έχει κάνει καμία άλλη συγγραφέας στο παρελθόν. Αυτό είναι που κάνει την ιστορία παγκόσμια σημαντική» λέει η Ferrara.

‘Κανείς δεν μας καταλάβαινε, μόνο εμείς οι δύο – νόμιζα – καταλαβαινόμασταν μεταξύ μας’, γράφει η Λένου, η πρωταγωνίστρια του “My Brilliant Friend” για τη σχέση της με τη Λίλα, την ατρόμητη κολλητή της φίλη που πάντα αριστεύει στο σχολείο.

Η φιλία μεταξύ των δύο κοριτσιών είναι ο πραγματικός πρωταγωνιστής της ιστορίας και φαίνεται να είναι ένα από τα βασικά στοιχεία πίσω από την επιτυχία της Ferrante.

Η Ferrara πιστεύει ότι αυτό που βρίσκει απήχηση στις γυναίκες είναι το “ενστικτώδες είδος γραφής” της Ferrante, το οποίο απεικονίζει με ειλικρίνεια την πολύπλοκη φύση των σχέσεων.

Στην «υπέροχη φίλη μου», μάλιστα, δεν υπάρχει χώρος για εξιδανίκευση. Σελίδα με τη σελίδα, η συγγραφέας αποκαλύπτει το μείγμα ανταγωνισμού, βαθύτατου θαυμασμού, ντροπής και φθόνου που συνδέει τη Λίνα και τη Λένου από τη γνωριμία τους στο δημοτικό σχολείο, καθιστώντας εύκολη την ταύτιση των γυναικών με τους χαρακτήρες.

Και η Μάγια, μια αναγνώστρια που ζει στο Λονδίνο, συμφωνεί. “Ο τρόπος με τον οποίο η Ferrante γράφει για τη γυναικεία φιλία είναι τόσο μοναδικός, που δεν έχω διαβάσει άλλο τέτοιο βιβλίο στη ζωή μου”, λέει στο Euronews Culture.

Δίνοντας χώρο στα τρωτά σημεία

Ωστόσο, η Ferrante δεν εξασφάλισε την πρώτη θέση στη λίστα των New York Times μόνο λόγω των γυναικών που την ακολουθούν.

Σύμφωνα με τη Φεράρα κάποιοι άνθρωποι που δεν αυτοπροσδιορίζονται ως γυναίκες ενδιαφέρονται εξίσου να ανακαλύψουν τη γυναικεία οπτική. «Δεν είναι όλοι οι άνδρες σεξιστές σοβινιστές», προσθέτει.

Επιπλέον, πιστεύει ότι κάποιοι άνδρες μπορεί να έλκονται από την ευαλωτότητα των ανδρικών χαρακτήρων στο “My Brilliant Friend”:

«Οι άνδρες είναι παγιδευμένοι σε ένα πατριαρχικό κλουβί, με τον ίδιο τρόπο που είναι παγιδευμένες και οι γυναίκες».

Στον κόσμο της Ferrante, ορισμένοι χαρακτήρες, όπως ο Solara, είναι η μετενσάρκωση του λευκού, στρέιτ, πλούσιου άνδρα. Αντίθετα, άλλοι, όπως ο Antonio Cappuccio, ο πρώτος φίλος της Lenù, είναι ευγενικές ψυχές, ανυπεράσπιστες και εκτεθειμένες σε αυτή τη δυναμική της εξουσίας, εξηγεί η Ferrara.

«Η Ferrante περιγράφει έναν ομοφοβικό κόσμο όπου κυριαρχεί η βία, όπου ακόμη και οι άνδρες αισθάνονται άβολα, και αυτό είναι που κάνει το βιβλίο ελκυστικό για τους άνδρες αναγνώστες», λέει η Ferrara.

Οικονομικές ανισότητες

Πέρα από το να επιτρέπει στους άνδρες να συνδεθούν με τα τρωτά τους σημεία, ο Φρεντερίκ, ένας Βέλγος αναγνώστης που έχει βιβλιοπωλείο στην καρδιά των Βρυξελλών, πιστεύει ότι το βασικό συστατικό που κάνει το βιβλίο τόσο οικουμενικό είναι το κοινωνικό και οικονομικό πορτρέτο του κόσμου.

«Είναι για τους Βέλγους, τους Γάλλους, τους Γερμανούς, για όσους δεν είναι ούτε πλούσιοι ούτε ισχυροί, τους μιλάει”, προσθέτει.

Πράγματι, τα θέματα των οικονομικών ανισοτήτων, της κοινωνικής αδικίας και της διαφθοράς είναι κάτι περισσότερο από το πλαίσιο της ιστορίας – την καθορίζουν από την αρχή μέχρι το τέλος.

Στο βιβλίο, τόσο η Λίλα όσο και η Λένου είναι επιμελείς μαθήτριες, αλλά καθώς η οικογένεια της μιας είναι πιο ανοιχτή στο ενδεχόμενο να σπουδάσει η κόρη της, τα δύο κορίτσια καταλήγουν να ζουν τελείως διαφορετικές ζωές.

Η Asia, μια Ιταλίδα καθηγήτρια πιάνου, εξηγεί αυτή την έννοια με μεγάλη σαφήνεια: “Η ιστορία της Lila και της Lenù δείχνει ότι το κοινωνικό πλαίσιο και οι ρίζες των ανθρώπων υπερισχύουν της φυσικής τους ιδιοσυγκρασίας”.

Νάπολη, η πόλη του καθενός

Μια άλλη συναρπαστική πτυχή της ταινίας «Η υπέροχη φίλη μου» είναι η Νάπολη, η πόλη στην οποία εκτυλίσσεται η ιστορία μέσα στη γειτονιά il Rione.

“Η Νάπολη είναι σαν ένας κόσμος που καταρρέει”, λέει ο Ferrara. “Όλα είναι περιορισμένα σε μια γειτονιά, ένας μικρόκοσμος που αποκτά παγκόσμια σημασία”.

Η Νάπολη δεν κεντρίζει μόνο την περιέργεια των Ιταλών αναγνωστών, αλλά νιώθουν όλοι σαν το σπίτι τους, ακόμη και η Μάγια, η οποία μεγάλωσε στο Λονδίνο αλλά έχει βραζιλιάνικη καταγωγή: “Δεν ήμουν εξοικειωμένη με το γεωγραφικό και ιστορικό πλαίσιο του βιβλίου, αλλά αισθάνθηκα συνδεδεμένη μαζί του”, λέει.

“Έχοντας κάποιες ιταλικές αμετάφραστες λέξεις και παρόμοια παρατσούκλια για τους ανθρώπους, έδωσε την ιδέα μιας κοινότητας, μιας οικογένειας όπως όλες οι άλλες”, προσθέτει η Μάγια.

Για να διατηρήσει τη μαγεία του σκηνικού, η Ferrante είχε ανεκτίμητη υποστήριξη από τους μεταφραστές που εργάστηκαν για το βιβλίο, μεταφράζοντας ναπολιτάνικες λέξεις, ζωντανές εκφράσεις και ονόματα χαρακτήρων, διατηρώντας παράλληλα την αρχική ουσία της ιστορίας.

Το μυστήριο «Φεράντε»- Ταυτότητες χωρίς σύνορα

“Εννοούσε κάτι διαφορετικό: ήθελε να εξαφανιστεί- ήθελε κάθε της κύτταρο να εξαφανιστεί, τίποτα από αυτήν να μη βρεθεί ποτέ”, γράφει η Lenù, περιγράφοντας την ανάγκη της Lila να εξαφανιστεί.

Ενώ η Έλενα Φεράντε μπορεί να μοιράζεται το όνομά της με τη Λένου, συνδέεται επίσης με τη Λάιλα στο πάθος της για εξαφάνιση.

Η Έλενα Φεράντε είναι πράγματι ένα ψευδώνυμο, κανείς δεν γνωρίζει την πραγματική της ταυτότητα, την ιστορία της ή ακόμη και το φύλο της.

Η Έλενα Φεράντε “είναι ένα άδειο δοχείο με το οποίο όλοι μπορούμε να ταυτιστούμε”, προσθέτει η Φεράρα.

Πράγματι, το να μην ξέρουμε ποια είναι η Έλενα Φεράντε έχει ως αποτέλεσμα απεριόριστες δυνατότητες ταυτοτήτων, διευκολύνοντας όλους να συντονίζονται με τη συγγραφέα και, κατ’ επέκταση, με τους χαρακτήρες της.

Κάθε χαρακτήρας στο «Η υπέροχη φίλη μου» περιβάλλεται από μια αύρα μυστηρίου, όπου τα πάντα είναι θολά και οι ταυτότητες δεν έχουν όρια.

“Η Ferrante θέλει να δημιουργήσει έναν κόσμο όπου υπάρχει απόλυτο άνοιγμα στον άλλο, που είναι θηλυκός, αρσενικός, σεξουαλικός, τρανσέξουαλ, και στην τεχνολογία του μη ανθρώπινου κόσμου, και αυτό είναι που κάνει την Elena Ferrante τόσο δελεαστική για τους αναγνώστες”.