Πώς γιορτάζει το Πάσχα η Κρήτη – Ήθη και έθιμα που χάνονται στα βάθη των αιώνων

Η Μεγάλη Σαρακοστή και η νηστεία

Σαράντα οκτώ (48) μέρες κρατά η νηστεία πριν από το Πάσχα, όσες και οι μέρες που νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Η νηστεία του Πάσχα λέγεται και “Μεγάλη Τεσσαρακοστή – Σαρακοστή”, επειδή είναι μεγαλύτερη των άλλων (Χριστουγέννων, Δεκαπενταύγουστο κ. α.).

Έτσι και στην Κρήτη αρκετοί είναι οι πιστοί που την τηρούν με ευλάβεια. Η νηστεία που τηρείται πριν από τα Χριστούγεννα διαρκεί 40 ημέρες και η νηστεία πριν το Πάσχα διαρκεί 48 ημέρες. Στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους η περίοδος της Σαρακοστής ήταν αφιερωμένη στην προετοιμασία των Κατηχουμένων, οι οποίοι την ημέρα του Πάσχα βαπτίζονταν. Την Κυριακή των Βαΐων επιτρέπεται η ιχθυακατανάλωση.

Οι καλίτσες και οι βρουβόπιτες

Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια – αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί), ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρίδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες κ. α. και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά κ. α.), τα διάφορα γιαχνί, τα Παπούλια (βραστά όσπρια), ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ) κ. α. Σαφώς η νηστεία και τα έθιμα δεν είναι μόνο ιδεολογικός συμβολισμός, αλλά και δοκιμασία και υγεία και μακροζωία. Η σωστή νηστεία καταπολεμά το πάχος και καθαρίζει τον οργανισμό από τα τις τοξίνες, τα λιπίδια, τα τριγλυκερίδια κ.τ.λ., άρα είναι ό, τι καλύτερο για την υγεία του οργανισμού.

Το χρονολόγιο των ημερών του Πάσχα

Τα αγόρια και οι μεγάλοι άντρες όλη τη Μεγάλη Εβδομάδα κόβουν ξύλα κυρίως κατσοπρίνια, ασπαλάθους και άλλους θάμνους και το Μεγάλο Σάββατο φτιάχνουν τη ρεματιά ύψους 3-4 μέτρων και πλάτους 6-8 μέτρων για να κάψουν το ομοίωμα του Ιούδα. Την Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν ένα ανθρώπινο ομοίωμα από ξύλα, τον “Ιούδα”, τον οποίο περιφέρουν σε όλα τα σπίτια του χωριού και τον χτυπούν και κακίζουν για την αισχρή προδοσία του. Οι γυναίκες δίνουν ό, τι παλαιά ρούχα έχουν για να ντυθεί “ο Ιούδας”, τον οποίο παραγεμίζουν με άχερα. Τα αρνιά για το Πάσχα σφάζονται Μεγάλη Τετάρτη και Μεγάλη Πέμπτη.

Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύουν από τους κήπους κρίνους, τριαντάφυλλα, άνθη λεμονιάς και άλλα λουλούδια για το στολισμό του Επιταφίου τη Μεγάλη Πέμπτη.

Την Μ. Πέμπτη ψήνουμε τσουρέκι

Την Μεγάλη Πέμπτη, ένα υπέροχο άρωμα αναδύεται από τα σπίτια, καθώς από το πρωί ξεκινά το ζύμωμα και το ψήσιμο για να φτιαχτούν τα παραδοσιακά Καλιτσούνια, Τσουρέκια και Λαμπροκουλούρες, ενώ παράλληλα βάφονται και τα κόκκινα αυγά.

Την Πέμπτη το απόγευμα, προετοιμάζονται για το Μεγάλο Σαββατοκύριακο. Σε όλο το νησί φούρνοι και νοικοκυριά, φτιάχνουν το νόστιμο γλυκό Πασχαλινό ψωμί, που ονομάζεται Τσουρέκι.

Οι προετοιμασίες για τη Μεγάλη εορτή του Πάσχα έχουν σχεδόν ολοκληρωθεί – εκτός από διάφορα ζυμώματα. Συγκεκριμένα η παράδοση σε αρκετά χωριά απαιτεί πάστρα, νοικοκυροσύνη με ασβεστώματα, βαψίματα, πλυσίματα, και γενικά καθαριότητα παντού. Κι όλα αυτά συνδυασμένα ομορφαίνουν πιο πολύ την Ανοιξιάτικη Φύση με τις πρασινάδες, τις δροσιές και τις ευωδίες από τους πορτοκαλο – λεμονανθούς και τους ανερατζανθούς. Τα γιασεμιά, τα κρινάκια, τα ζουμπούλια στο φόρτε τους. Κόβονται αγκαλιές τα λουλούδια κι άλλα γίνονται στεφάνιο κι άλλα κολαΐνες για να στολίσουν τον Επιτάφιο και τον Εσταυρωμένο.

Το βάψιμο των αβγών

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, οι γυναίκες καταγίνονται και με το βάψιμο των αβγών, που παλιά αυτό γινόταν από τα χρώματα των λουλουδιών, κυρίως της κόκκινης παπαρούνας.

Μάλιστα πάνω στα αβγά, πριν τα βάψουν, κολλούσαν και μικρά άνθη και έτσι τα σχέδιά τους αποτυπωνόταν επάνω. Τα κόκκινα αβγά είναι είτε σε ανάμνηση του χυμένου αίματος του Χριστού από τη λόγχη του Ρωμαίου στρατιώτη είτε γιατί το χρώμα αυτό αποτελεί έκφραση χαράς λόγω της ερχόμενης άνοιξης και της Ανάστασης του Κυρίου.

Τα καλιτσούνια και η λαμπροκουλούρα

Από το πρωί της Μεγάλης Πέμπτης, οι γυναίκες καταγίνονται με το ζύμωμα. Ζυμώνουν τα καλιτσούνια (χειροποίητες τυρόπιτες με μαλάκα ή μυζήθρα, που παλιά γινόταν τηγανιστά και όχι στο φούρνο, όπως γίνεται σήμερα με τα καλούμενα λυχναράκια), τα τσουρέκια και τις λαμπροκουλούρες. Η λαμπροκουλούρα δεν έχει στη μέση τρύπα, όπως τα μικρά κουλούρια σήμερα για λόγους οικονομίας και στο κέντρο της μπαίνουν κανονικά τρία κόκκινα αυγά, όσα και η Αγία τριάδα. Γενικά τα εδέσματα και γλυκίσματα του Πάσχα κυριαρχεί το γάλα, το αυγό και το τυρί (μαλάκα και ανθότυρο) που τώρα υπάρχουν άφθονα, ενώ τα Χριστούγεννα το λάδι, το μέλι κ. α.

Το Πάσχα οι σύντεκνοι (= οι νονοί, οι συν τέκνοι) πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής (οι βοσκοί πάνε κατσοχοίρι (βλέπε πιο κάτω), κόκκινα αυγά και το κερί της Ανάστασης (ένα άσπρο κερί).

Η Μεγάλη Παρασκευή

Στην Κρήτη και ειδικά τη Μεγάλη Παρασκευή, υπάρχει το έθιμο ο ιερέας να μνημονεύει εντός της Εκκλησίας πριν την περιφορά του Επιταφίου τα ονόματα όλων των κεκοιμημένων συγχωριανών της κάθε οικογένειας, έστω και πολλές γενεές πίσω. Φυσικά, ο λαός παρακολουθεί τις ιερές ακολουθίες όλης της Μεγάλης Εβδομάδας. Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μια μέρα κατάνυξης και περισυλλογής. Οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν, δημιουργώντας μια κατανυκτική ατμόσφαιρα για την βραδινή λιτανεία. Μικροί και μεγάλοι συγκεντρώνονται για να μεταφέρουν τον επιτάφιο στους δρόμους ενώ παράλληλα ψάλλονται τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής.

Την Μεγάλη Παρασκευή, υπάρχει μια σκοτεινή ατμόσφαιρα. Τα κουδούνια της εκκλησίας χτυπούν και σημαίες πετούν μισό ιστό. Σε μερικά χωριά, ένας ιερός που αντιπροσωπεύει τον τάφο του Ιησού μεταφέρεται στους δρόμους. Καθώς η πομπή προχωρά, γίνονται στάσεις στα σπίτια για να κεραστούν και απολαμβάνουν εδέσματα κατά μήκος της διαδρομής, δημιουργώντας μια μοναδική ατμόσφαιρα γιορτής, η οποία είναι σαν να περπατά μαζί με τον επιτάφιο.

Παράλληλα με τον Επιτάφιο, στα χωριά τα σπίτια ανοίγουν τις πόρτες τους και προσφέρουν κεράσματα σε τραπέζια γεμάτα ξηρούς καρπούς, πορτοκάλια, ελιές, οφτές πατάτες και άφθονη ρακί, σε ένα γνήσιο Κρητικό τσιμπούσι. Στο Ηράκλειο, οι Επιτάφιοι συναντιούνται στην καρδιά της παλιάς πόλης, δίπλα στα Λιοντάρια. Στο κέντρο της πόλης συναντιούνται και οι Επιτάφιοι της Σητείας, συνοδεία της φιλαρμονικής, ωστόσο άκρως κατανυκτική είναι η λειτουργία στην ιστορική Μονή Τοπλού. Η κορύφωση του Θείου δράματος και η περιφορά των Επιταφίων γίνεται με τη συμμετοχή εκατοντάδων πιστών σε όλες τις εκκλησίες.

Χριστός Ανέστη!

Το Μεγάλο Σάββατο είναι η κορύφωση της Μεγάλης Εβδομάδας και της Μεγάλης Σαρακοστής. Τα χωριά σε όλη την Κρήτη γεμίζουν κίνηση και ζωντάνια. Τα παιδιά του χωριού λίγες ημέρες πριν μαζεύουν τα ξύλα και τα αφήνουν στην εκκλησία για να φτιάξουν ένα μεγάλο σωρό όπου στην κορυφή βρίσκεται ένα σκιάχτρο που συμβολίζει τον Ιούδα. Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου το Άγιο Φως ανάβει στις εκκλησίες, πυροτεχνήματα φωτίζουν τον ουρανό και το ομοίωμα του Ιούδα καίγεται την ώρα που ακούγεται το «Χριστός Ανέστη», συμβολίζοντας τη νίκη του καλού πάνω στο κακό. Επίσης, οι περαστικοί μπορούν να χτυπήσουν την καμπάνα της εκκλησίας για να μεταφέρουν το αναστάσιμο μήνυμα.

Αργά το Σάββατο το βράδυ, πριν από τα μεσάνυχτα, όλοι οι άνθρωποι πηγαίνουν σε όλες τις εκκλησίες, οι οποίες φαίνεται να είναι γεμάτες.

Το Μεγάλο Σάββατο, το ομοίωμα του Ιούδα τοποθετείται πάνω στη ρεματιά με τα ξύλα, για το φόβο των Ιουδαίων, δηλαδή των γειτονικών χωριών που επιδιώκουν να κλάψουν τον Ιούδα. Το βράδυ της Ανάστασης, με το Χριστός Ανέστη, τα κοπέλια δίνουν (βάζουν) φωθιά στον Ιούδα, ο οποίος καίγεται με τα απαραίτητα μπαλοταρίσματα ενώ ακόμα και εχθροί εκείνη την ημέρα δίνουν το φιλί της Αγάπης στο προαύλιο της εκκλησίας. Ένα από τα κυριότερα σημεία είναι η λειτουργία της Ανάστασης το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, όπου οι ντόπιοι συγκεντρώνονται εν αναμονή, κρατώντας κεριά καθώς πλησιάζουν τα μεσάνυχτα. Καθώς το ρολόι χτυπά 12, οι σκοτεινές εκκλησίες μοιράζουν το Άγιο φως και η χαρούμενη διακήρυξη της ανάστασης του Χριστού αντηχεί στους δρόμους. Μετά τις θρησκευτικές εορτές, οι εορταστικές εκδηλώσεις συνεχίζονται με γλέντια, παραδοσιακά κρητικά εδέσματα και μουσική. Το Πάσχα στην Κρήτη συμπυκνώνει το πνεύμα της κοινότητας, της πίστης και της πολιτιστικής κληρονομιάς, καθιστώντας το μια αξέχαστη εμπειρία τόσο για τους ντόπιους όσο και για τους επισκέπτες.

Η Ανάσταση στην Κρήτη είναι μία χαρούμενη γιορτή γεμάτη φαγητό και μουσική. Από νωρίς το πρωί η τσίκνα απλώνεται σε όλη την Κρήτη με το έθιμο του σουβλίσματος του αρνιού και τα χωριά γεμίζουν με γλέντια, μαντινάδες, γέλια και θερμές ευχές “Χριστός Ανέστη”. Τα τραπέζια στρώνονται από νωρίς το πρωί και οι ντόπιοι “σηκώνουν” τα μανίκια για να αρχίσει το φαγοπότι με σουβλιστό αρνί, κοκορέτσια, αντικριστά, παϊδάκια και άλλα λαχταριστά πιάτα που δύσκολα θα αντισταθείτε μόλις βρεθούν μπροστά σας.

Τα κάλαντα των παθών, το στεφάνι και ο επιτάφιος

Τα Κάλαντα, το «Λάζαρε πες μας τι είδες…», λέγονται το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου και αναφέρονται στην Ανάσταση του Λαζάρου. Επίσης το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής λέγεται και το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός.» που αναφέρεται στη σταύρωση του Χριστού. Τα κάλαντα αυτά λέγονται συνήθως από σχολικές ομάδες. Συνάμα δυο κορίτσια ή ένα αγόρι και ένα κορίτσι κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό είτε στον Επιτάφιο, είτε στον τάφο του πρόσφατα νεκρού της ενορίας.

Εκκλησιασμός μεσάνυχτων & κεριά

Αργά το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ, πριν από τα μεσάνυχτα όλοι οι άνθρωποι πηγαίνουν σε όλες τις εκκλησίες, οι οποίες φαίνεται να είναι γεμάτες. Στη συνέχεια ακολουθεί ένα φεστιβάλ φωτός που είναι πραγματική απόλαυση – τα μεσάνυχτα η εκκλησία σκοτεινιάζει και οι καμπάνες χτυπούν για να κηρύξουν την ανάσταση, και οι άνθρωποι αρχίζουν να πανηγυρίζουν και να αφήνουν πυροτεχνήματα και κράκερ! Ο ιερέας ανάβει ένα κερί που αντιπροσωπεύει την αιώνια φλόγα του Ιησού και όλοι ανάβουν το κερί τους από αυτό. Οι άνθρωποι μεταφέρουν προσεκτικά το κερί τους στο σπίτι και κάνουν ένα μαύρο σταυρό στο σπίτι τους με τη φλόγα για να ευλογούν τον εαυτό τους.

Τα τυριά του Πάσχα

Το “χλωρό” είναι φρέσκο τυρί, που μέχρι τη μέση είναι μαλάκα και από τη μέση και πάνω μυζήθρα. Το κατσοχοίρι είναι το μικρό τυρί – κουλούρι. Τα χλωρά και τα κατσοχοίρια τα έκαναν δώρα οι βοσκοί στους σύντεκνους, συγγενείς και πακτωτές τους που δεν έχουν οι ίδιοι κοπάδι και για τις ανάγκες του Πάσχα.

Μαλάκα λέγεται στην Κρήτη το φρέσκο (μαλακό) κεφαλοτύρι, το πρώτο προϊόν του γάλακτος και μυζήθρα το δεύτερο προϊόν. Η μαλάκα βγαίνει βάζοντας στο γάλα πυτιά και χωρίς να βράσουμε το γάλα. Η μυζήθρα βγαίνει προσθέτοντας λίγο γάλα στον ορό (υγρό) που μένει μετά την αφαίρεση της μαλάκας και βράζοντας αυτό το μείγμα σε μεγάλη θερμοκρασία και χωρίς τώρα να βάλουμε πυτιά. Όταν ξεραθεί η μαλάκα λέγεται κεφαλοτύρι και όταν ξεραθεί η μυζήθρα λέγεται ανθότυρο

Τo τσούγκρισμα αβγών

Τα κόκκινα αυγά είναι ένα παραδοσιακό μέρος της ελληνικής γιορτής της Κυριακής του Πάσχα. Είναι φτιαγμένα, είτε με κρεμμύδια είτε με βαφή και στη συνέχεια υφαμένα και ψημένα σε ένα τσουρέκι (τριπλό Πασχαλινό ψωμί που σηματοδοτεί την Αγία Τριάδα), χρησιμοποιούνται ως διακοσμήσεις τραπεζιού και αποτελούν το βασικό κομμάτι ενός διασκεδαστικού παιχνιδιού που ονομάζεται τσούγκρισμα, το οποίο δοκιμάζει τη δύναμη των αβγών – και ίσως τη στρατηγική των παικτών. Όλοι επιλέγουν ένα αβγό, επιλέγοντας προσεκτικά αυτό που φαίνεται το πιο δυνατό.

Στην Ελλάδα, τα κόκκινα Πασχαλινά αβγά βαμμένα παραδοσιακά την Μεγάλη Πέμπτη, αλλά μπορούν να γίνουν οποιαδήποτε ημέρα πριν από την Κυριακή του Πάσχα. Τι έθιμο ακολουθείται πιστά και στην Κρήτη, όπου μετά την Ανάσταση στο γιορτινό τραπέζι ξεκινά το σπάσιμο των αβγών! Κρατάει ο ένα το επιλεγμένο αβγό του και το ακουμπάει πάνω από το επιλεγμένο αυγό που κρατάει ο άλλος λέγοντας «Χριστός Ανέστη» (που σημαίνει «Ο Χριστός έχει αναστηθεί»). Ο άλλος απαντά, «Αληθώς Ανέστη» (που σημαίνει «Πράγματι, το έκανε!»). Κάθε φορά υπάρχει νικητής και ηττημένος. Ο χαμένος είναι προφανώς αυτός με το ραγισμένο αυγό.

Το σπάσιμο των αβγών συνεχίζεται έως ότου υπάρχει μόνο ένας νικητής – ο επιλεγμένος με το μη ραγισμένο αβγό! Αυτό με το ισχυρότερο αβγό λέγεται ότι έχει καλή τύχη για όλο το χρόνο.

Η παράδοση τσουγκρίσματος συμβολίζει την ανάσταση του Χριστού από τους νεκρούς και τη γέννηση στην αιώνια ζωή.

Τα κόκκινα Πασχαλινά αβγά, είναι το πρώτο φαγητό που τρώγεται μετά την αυστηρή νηστεία της Σαρακοστής σε μερικές οικογένειες, ενώ άλλοι τα απολαμβάνουν μετά το δείπνο όταν όλοι μαζεύονται γύρω από το τραπέζι για να φάνε.

Το κόκκινο χρώμα συμβολίζει το αίμα και τη θυσία του Χριστού στο σταυρό και το αβγό συμβολίζει την αναγέννηση. Το πρώτο κόκκινο αυγό που είναι βαμμένο θεωρείται το αβγό της Παναγίας και σώζεται στο σπίτι για προστασία από το κακό μάτι μέχρι τον επόμενο χρόνο όταν βαφτεί ένα νέο «πρώτο αβγό». Ωστόσο, άλλοι παίρνουν το αβγό στην εκκλησία των μεσάνυχτων το Μεγάλο Σάββατο, γνωστό ως Αναστάσι.

Τρώγοντας Μαγειρίτσα

Μετά το σπάσιμο του αυγού, αρχίζουν να τρώνε την παραδοσιακή μαγειρίτσα! Αυτό το πιάτο περιέχει τα εντόσθια του αρνιού λίγο πριν ψηθεί, μαζί με μερικά πράσινα λαχανικά (μαρούλι, άνηθο και κρεμμύδι) βρασμένα μαζί. Είναι παραδοσιακό να τρώμε μαγειρίτσα επειδή συμβολίζει το τέλος των 40 ημερών γρήγορου Έλληνα Ορθόδοξου λαού πριν από αυτήν την ημέρα για να θρηνήσει το θάνατο του Ιησού.

Η Φουνάρα και το κάψιμο του Ιούδα

Πριν την Ανάσταση (κατά τη διάρκεια της Σαρακοστής) όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα μεγάλο σωρό από τα ξύλα (τη λεγόμενη φουνάρα, δηλαδή τη μεγάλη φωτιά ή φλόγα, προφανώς από το φως, φωτιά) και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το Χριστός Ανέστη βάζουν φωτιά και καίνε τον Ιούδα. Η καμπάνα του χωριού χτυπά και πέφτουν πυροβολισμοί (ένα κακό έθιμο).

Το σημαντήρι και η μικρή φουνάρα

Παλιά ο επίτροπος της κάθε εκκλησίας δυο ώρες πριν την Ανάσταση έπαιρνε ένα σήμαντρο και κτυπώντας το γυρνούσε από γειτονιά σε γειτονιά, για να ξυπνήσει – προσκαλέσει τους πιστούς για τη Θεια λειτουργία – Ανάσταση. Φεύγοντας οι κρητικοί πιστοί από το σπίτι, για να πάνε στην εκκλησία και να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη» ανάβουν στην αυλή μια μικρή φωτιά (μικρή φουνάρα) για κάψιμο του Ιούδα του σπιτιού, πάνω από την οποία περνούν όλοι, μικροί μεγάλοι, κάνοντας ταυτόχρονα το σταυρό τους και μια ευχή, δηλαδή λέγοντας π. χ. «Έτσι να καούν και οι δικοί μας προδότες και εχθροί!».

Το αμίλητο φως

Μόλις πει ο παπάς το «δεύτε λάβετε φως», πολλοί με ένα κερί ή φαναράκι μεταφέρουν το άγιο φως στο σπίτι τους αμίλητοι (μόλις πάρουν το φως και μέχρι να πάνε το σπίτι δεν λένε καμιά λέξη), πιστεύοντας ότι έτσι θα γίνει κάτι καλό στο σπιτικό τους ή ότι έτσι θα φύγουν οι δαίμονες.

Παλιά έθιμα του Πάσχα

Οφτό ή βραστό ρίφι αντί για σούβλα

Στην Κρήτη το Πάσχα παλιά δεν σούβλιζαν αρνί (ήρθε και στην Κρήτη από τους Ρουμελιώτες γαμπρούς), απλά έσφαζαν ένα σφακτό, ρίφι ή αρνί και μ’ αυτό έκαναν διάφορα φαγητά (οφτό, βραστό, κοκκινιστό, αυγολέμονο κ. α.). Απαραίτητα υπάρχουν τα στριφτά μακαρόνια, τα καλιτσούνια, το χλωρό κ. α.

Πριν την ανάσταση, στο χωριό Γκαγκάλων, όλα τα παιδιά του χωριού μαζεύουν ξύλα και οτιδήποτε άλλο μπορεί να καεί και τα αφήνουν στο προαύλιο της εκκλησίας. Την παραμονή της Ανάστασης σχηματίζουν ένα βουνό από τα ξύλα και στην κορυφή έχουν ένα σκιάχτρο με ένα παλιό κουστούμι που υποτίθεται ότι είναι ο Ιούδας και την ώρα που ο παπάς λέει το Χριστός Ανέστη βάζουν φωτιά και τον καίνε. Η νύχτα γίνεται μέρα από τα πυροτεχνήματα, η καμπάνα του χωριού χτυπά συνεχώς και μάλιστα οι παλιότεροι λένε ότι όταν αυτοί ήταν μικροί δεν άφηναν 3 μερόνυχτα την καμπάνα να σταματήσει γιατί το θεωρούσαν για καλό. Ξυπνούσαν ακόμα και τη νύχτα να πάνε να την χτυπήσουν.

Ο Άγιος Νικόλαος είναι γεμάτος ενδιαφέροντα όλο το χρόνο. Κάθε Άνοιξη, η δαφνοστόλιστη Κυριακή των Βαΐων, η αναπαράσταση της Σταύρωσης και η Ανάσταση με το περίφημο “Κάψιμο του Ιούδα” στη Λίμνη, μέσα σε μοναδική σε ένταση ατμόσφαιρα, κάνουν το Πάσχα πόλο έλξης για χιλιάδες επισκέπτες….

Η περίοδος του Πάσχα αλλά και η προετοιμασία που αρχίζει με την νηστεία της Σαρακοστής είναι ιδιαίτερη και στην Κρήτη. Τα κύρια φαγητά που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές της Κρήτης για τη Σαρακοστή του Πάσχα είναι τα άγρια χόρτα: καλίτσες (γλυκά πρώιμα άγρια ραδίκια), ασκολύμπροι (ασκόλυμπρα άγρια – αγκάθινα χόρτα), τζόχοι (ζοχοί), ψικοσιρίδες (πικρώδη άγρια χόρτα), χοιρομουρήδες (άσχημα στην εμφάνιση, όμως νοστιμότερα άγρια χόρτα), σταμναγκάθι (αγκαθωτό ραδίκι), ραπανίδες και βεβαίως οι χοχλιοί (σαλιγκάρια βραστά, μπουμπουριστά), τα διάφορα γιαχνί, τα Παπούλια (βραστά όσπρια), ο χυλός (με αλεσμένο στάρι), οι βρουβόπιτες (πίτες με χόρτα ή γούλες), τα κουκιά (βραστά και πουρέ).

Το Πάσχα οι σύντεκνοι οι νονοί, πηγαίνουν στους βαφτισιμιούς τους το κουλούρι της Λαμπρής, κόκκινα αβγά και το κερί της Ανάστασης. Φυσικά μαζί με άλλα δώρα, όπως ρούχα παπούτσια και παιχνίδια.

ΚΑΘΕ Μ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ

Ένα παζάρι με ιστορία στις Βουκολιές

Αποτελεί σημείο αναφοράς για τα Χανιά, και οργανώνεται κάθε χρόνο την Μεγάλη Παρασκευή. Στην σημερινή του μορφή, το παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών είναι ουσιαστικά μια εμποροπανήγυρης και ζωοπανήγυρης που συγκεντρώνει εκατοντάδες μικροπωλητών αλλά και πλήθος κόσμου από κάθε γωνιά της Κρήτης. Το παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών έχει την δική του ιστορία.

Οι Βουκολιές, πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν το εμπορικό κέντρο της κεντρικής και ανατολικής Κισάμου και μέρους του κεντρικού Σελίνου. Η περιοχή, καθώς ήταν γεωργοκτηνοτροφική, συγκέντρωνε κόσμο για πώληση και ανταλλαγή προϊόντων.

Ένα παζάρι, ένας τόπος δηλαδή δημόσιας αγοράς, το μοναδικό ίσως στην Κρήτη, που ξεκίνησε τον καιρό της Τουρκοκρατίας.

Το παζάρι των Βουκολιών τα παλαιότερα χρόνια ήταν ένας από τους κυριότερους χώρους για οικονομικές συναλλαγές και κοινωνικές σχέσεις και λειτουργούσε κάθε Σάββατο.

Τα παλαιότερα χρόνια σύμφωνα με μαρτυρίες μεγαλύτερων σε ηλικία κατοίκων γινόταν κυρίως εμπόριο ζώων αλλά και λαχανικών, όμως έμποροι από τα Χανιά πούλαγαν και διάφορα άλλα είδη. Οι μέρες που το παζάρι έφθανε στο αποκορύφωμά του ήταν την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου και τη Μεγάλη Παρασκευή. Τη Μεγάλη Παρασκευή μάλιστα γίνονταν και τα συνοικέσια, γι’ αυτό κατέβαιναν κοπέλες στις Βουκολιές από τα γύρω χωριά.

Το παζάρι στα χρόνια της άνθισής του καταλάμβανε όλη τη σημερινή πλατεία των Βουκολιών.

Το εμπόριο ζώων κυριαρχούσε από παλιά στο παζάρι των Βουκολιών. Οι βοσκοί έφερναν ολόκληρα κοπάδια από πρόβατα, κατσίκια και βόδια, που σφάζονταν ή πουλιούνταν εκεί. Μάλιστα το πρώτο έργο υποδομής που έγινε στις Βουκολιές ήταν ένα κτίριο για τη σταύλιση των ζώων, που προορίζονταν για το παζάρι του Σαββάτου. Κατασκευάστηκε με προσωπική εργασία των κατοίκων και διατηρείται μέχρι σήμερα. Έχει στεγάσει κατά καιρούς διάφορες υπηρεσίες και συλλόγους, ενώ σήμερα στεγάζει το δήμο και την αστυνομία.

Η ατμόσφαιρα θύμιζε γιορτή, καθώς ήταν μια ευκαιρία για φίλους και συγγενείς να ξαναβρεθούν, αφού, καθώς δεν υπήρχαν ξενοδοχεία, όσοι έρχονταν για το παζάρι αναγκάζονταν να καταλύουν σε φιλικά και συγγενικά σπίτια.

Παραμονή του παζαριού στήνονταν υπαίθριες ταβέρνες και τηγάνιζαν ψάρια, πατάτες, έψηναν κρέας, όλα με στοιχειώδη εξοπλισμό. Τη Μεγάλη Παρασκευή καταναλώνονταν πολλοί χοχλιοί και πολλά σαρακοστιανά και πουλιούνταν πάνω από χίλια ζώα. Στις μέρες μας συνεχίζεται με μεγάλη επιτυχία. Είναι η εμποροπανήγυρη του νομού και η μοναδική με το λαϊκό χαρακτήρα της παλαιάς εποχής, πολλές από τις εικόνες του τότε σώζονται και σήμερα με την σύγχρονη φυσικά μορφή τους.

Η Ιερή Τελετή Ευλογίας στα “οζά”

Τα πιο ιδιαίτερα ήθη και έθιμα του Πάσχα στην Κρήτη

Από τα πιο παραδοσιακά έθιμα του Πάσχα στην Κρήτη και ίσως τα πιο διαδεδομένα. Τη Δευτέρα του Πάσχα, στα κτηνοτροφικά χωριά της Κρήτης, πραγματοποιείται η ιερή τελετή της ευλογίας των ζώων, όπου χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώνονται για να παρακολουθήσουν αυτό το παραδοσιακό έθιμο. Ουσιαστικά οι κτηνοτρόφοι κατεβάζουν τα κοπάδια από τα βουνά και τα ζώα οδηγούνται στις πλατείες, όπου τα ευλογεί ο ιερέας και στη συνέχεια τα αρμέγουν στον περίβολο της εκκλησίας. Στη συνέχεια, το γάλα βράζεται και σερβίρεται στους παρευρισκόμενους, μαζί με άλλα Κρητικά κεράσματα.

Πάσχα στη Σητεία Κρήτης

Στη Σητεία, οι Επιτάφιοι συναντιούνται με τη μελωδική συνοδεία φιλαρμονικής ορχήστρας, δημιουργώντας μια αξέχαστη ατμόσφαιρα που αποπνέει παράδοση και πολιτισμό.

Πάσχα στο Ρέθυμνο Κρήτης

Στην γραφική ενετική πόλη του Ρεθύμνου, η περιφορά της Μητρόπολης και της Μιρκής Παναγίας διασχίζει τα λιθόστρωτα δρομάκια, ενώ δέκα Επιτάφιοι με τις χορωδίες τους συναντώνται στην πύλη Γκουόρα, στην Πλατεία των Τεσσάρων Μαρτύρων, προσφέροντας ένα μαγευτικό θέαμα.

Πάσχα στα Χανιά Κρήτης

Αν βρεθείτε τη Μεγάλη Πέμπτη στα πανέμορφα Χανιά, θα δείτε ένα ξεχωριστό θέαμα με κόκκινα πανιά κρεμασμένα στα παράθυρα, τα οποία συμβολίζουν το “αίμα του Χριστού”. Η λιτανεία ξεκινά από τον ναό του Αγίου Νικολάου. Επίσης τη Μεγάλη Παρασκευή γίνεται το παραδοσιακό παζάρι των Βουκολιών, σαν εμποροπανήγυρης και ζωοπανήγυρης που συγκεντρώνει κόσμο από κάθε μεριά της Κρήτης!

Πάσχα στο Γαβαλοχώρι Κρήτης

Στο ιστορικό χωριό Γαβαλοχώρι, οι ντόπιοι συγκεντρώνονται κοντά στην εκκλησία των Αγίων Σεργίου και Βάκχου το Μεγάλο Σάββατο, ανάβοντας κεριά και συμμετέχοντας στη χαρά της Ανάστασης του Χριστού. Επίσης, καίνε τον Ιούδα, με συνοδεία πυροτεχνημάτων δημιουργώντας ένα μαγικό θέαμα κάτω από τον νυχτερινό ουρανό.

Πάσχα στο Άγιο Νικόλαο Κρήτης

Στον Άγιο Νικόλαο, πλήθος κόσμου συγκεντρώνεται για να παρακολουθήσει το θεαματικό κάψιμο του Ιούδα μέσα στην λίμνη, μια παράδοση που ενώνει ντόπιους και επισκέπτες σε έναν εορτασμό γεμάτο φως. Καθώς πλησιάζουν τα μεσάνυχτα, η πόλη ζωντανεύει με ύμνους και παραδοσιακή μουσική, προσκαλώντας όλους να αγκαλιάσουν το πνεύμα των εορτών.

Πάσχα στο Λασίθι Κρήτης

Ο επιτάφιος του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στο χωριό Μαρμακέτω στο Οροπέδιο Λασιθίου, είναι από τους πιο ξεχωριστούς σε όλη την Ελλάδα, θεωρούμενος ως “θαυματουργός” από τους πιστούς. Ο στολισμός γίνεται με φρέσκα αγριολούλουδα, άγριες ορχιδέες ή “βιόλες” της Λαμπρής τα οποία μαζεύουν οι γυναίκες του χωριού την Μεγάλη Πέμπτη και καλύπτουν τον επιτάφιο δημιουργώντας ένα πολύ ιδιαίτερο στολισμό. Στις 6 Μαΐου, στη γιορτή του Αγίου Ιωάννη, υπάρχει μια παράδοση πως οι ξερές ορχιδέες “ανθίζουν”ξανά, γεγονός που αποτελεί πόλο έλξης για πολλούς επισκέπτες.