Γιατί η μερική εξαίρεση τους από το έλλειμμα δεν αρκεί για να γεμίσει ελληνικό καλάθι των εισοδηματικών ελαφρύνσεων

Χαμηλούς τόνους εξακολουθεί -μάλλον όχι «τυχαία»- να κρατά η κυβέρνηση σε σχέση με την ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής για τις δαπάνες για την άμυνα.

Αν και η σχετική ρήτρα (σ.σ. πιθανής εξαίρεσης μέρους των αμυντικών δαπανών από το έλλειμμα) προβλέπεται στη Λευκή Βίβλο της Κομισιόν για την άμυνα της ΕΕ, η οποία παρουσιάστηκε την 19η Μαρτίου 2025, κάτι που ο πρωθυπουργός είχε προ μηνών επισήμως ζητήσε από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ούτε ο ίδιος, αλλά ούτε και η ηγεσία του ΥΠΟΙΚ, έχουν ακόμα λάβει επίσημη θέση.

Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του κου Μητσοτάκη πριν την τακτική σύνοδο κορυφής της ΕΕ, στις 20 Μαρτίου 2025: «Ελπίζω η ρήτρα διαφυγής να ενεργοποιηθεί το συντομότερο και να αφορά ενδεχομένως και το έτος 2025. (…) Σε κάθε περίπτωση, αισθάνομαι ότι είναι μια δικαίωση αυτή η συμπερίληψη στη Λευκή Βίβλο μιας πάγιας θέσης της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία έρχεται τώρα και δικαιώνεται. Αναμένουμε το τελικό και οριστικό κείμενο, για να γνωρίζουμε το βαθμό της δημοσιονομικής ευελιξίας τον οποίο θα έχουμε σχετικά με τις αμυντικές μας δαπάνες για τα επόμενα χρόνια».

Συνεπώς, το «τελικό» και «οριστικό» κείμενο της ΕΕ για τη ρήτρα διαφυγής θα καθορίσει «το βαθμό της δημοσιονομικής ευελιξίας», δηλαδή πόσο δημοσιονομικό χώρο θα μπορούσε να κερδίσει ο ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να τον αξιοποιήσει για παραπέρα μέτρα ελάφρυνσης, πχ μειώσεις φόρων και εισφορών.

Τι αναφέρει η Λευκή Βίβλος

Υπενθυμίζεται πως η Λευκή Βίβλος για την άμυνα αναφέρει πως:

• Θα επιτραπεί από την ΕΕ μια απόκλιση από τη συμφωνηθείσα διαδρομή δαπανών ισοδύναμη με την αύξηση των αμυντικών δαπανών από το 2021.
• Θα συμπεριληφθούν στις αμυντικές δαπάνες στις οποίες θα επιτραπεί η «απόκλιση» τόσο οι επενδύσεις, όσο και οι τρέχουσες δαπάνες.
• Εξετάζεται πως η περίοδος «απόκλισης» θα μπορούσε να φτάσει τα 4 έτη με «δυνατότητα επέκτασης» (πάνω από 4 έτη).
• Θα μπορούσαν τα κράτη – μέλη της ΕΕ, χάρη σε αυτή την ευελιξία, να κινητοποιήσουν πρόσθετες αμυντικές δαπάνες έως και 1,5% του ΑΕΠ
• Καλούνται (σ.σ. τα κράτη – μέλη της ΕΕ) να ζητήσουν την ενεργοποίηση της ρήτρας εθνικής διαφυγής έως τα τέλη Απριλίου 2025.

Οι παραπάνω όροι θα ισχύσουν ανεξάρτητα από το ποσοστό αμυντικών δαπανών επί του ΑΕΠ κάθε χώρας, όπως επεσήμαναν κύκλοι των Βρυξελλών.

Οι ίδιες πηγές ανέφεραν πως η δυνατότητα εξαίρεσης του ποσοστού (ως αναλογία του ΑΕΠ) αύξησης των αμυνυτικών δαπανών έως και 1,5% θα ισχύσει κάθε χρόνο για 4 ή και παραπάνω χρόνια.
Μία πρώτη ανεπίσημη και μη επιβεβαιωμένη εκτίμηση, με βάση τα παραπάνω δεδομένα, δείχνει πως αναδρομικά (δηλαδή από το 2021) η κυβέρνηση θα μπορούσε να εξαιρέσει 0,6% του ΑΕΠ, το οποίο σε όρους 2024 ισοδυναμεί με 1,5 δισ. ευρώ ή 300 εκατ. – 400 εκατ. ευρώ ετησίως.

Ασαφές είναι τι δημοσιονομικός χώρος θα μπορούσε να κερδηθεί μετά το 2024, με βάση την ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής, καθώς αυτό δεν θα καθοριστεί μόνο από την αύξηση των αμυντικών δαπανών σε απόλυτους όρους (δηλαδή σε εκατ. ή δισ. ευρώ), αλλά αν αυτό μεταφράζεται σε αύξηση ως ποσοστό του ΑΕΠ, καθώς αυτό ορίζει η Λευκή Βίβλος.

Για να συμβεί αυτό θα πρέπει ο ρυθμός αύξησης των αμυντικών δαπανών να πρέπει να αυξηθεί περισσότερο σε σχέση με το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια…

Υπενθυμίζεται πως το ΥΠΟΙΚ έχει εξαγγείλει από τις αρχές Οκτωβρίου του 2024 ένα συγκεκριμένο και «κλειδωμένο» πλάνο αύξησης των αμυντικών δαπανών στα πλαίσια του ορίου αύξησης των συνολικών δαπανών που προβλέπει το νέο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2025 – 2028 (βάσει του νέου Συμφώνου Σταθερότητας της ΕΕ), δηλαδή πριν η Κομισιόν καταθέσει τη Λευκή Βίβλο για την άμυνα και την δυνατότητα ενεργοποίησης της εθνικής ρήτρας διαφυγής…

Ωστόσο, το πλάνο αυτό βασίστηκε σε γεωπολιτικά – γεωοικονομικά δεδομένα, τα οποία ανατράπηκαν ένα μήνα μόλις μετά, δηλαδή στις αρχές Νοεμβρίου 2024, ανατράπηκαν.

Και αυτό λόγω της εκλογής Τραμπ στις ΗΠΑ και της μετέπειτα εξαγγελίας της αύξησης των δασμών (και) κατά της ΕΕ και της μείωσης – απόσυρσης της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ στην Ευρώπη και την Ουκρανία αφού επέλθει η ειρήνευση. Οι εξαγγελίες αυτές έφεραν αφενός τη Λευκή Βίβλο της Κομισιόν για τον επανεξοπλισμό της ΕΕ, αλλά και την αυτόνομη πρωτοβουλία της Γερμανίας για την ενίσχυση της δικής της άμυνα και των δικών της υποδομών (η οποία προφανώς εντάσσεται στην όλη στροφή της Ευρώπης στην «πολεμική οικονομία», αλλά έχει τη δική της εξαιρετική, ιδιαίτερη σημασία!).

Τα νέα, μετά την επάνοδο του Τραμπ, δεδομένα, «δείχνουν» ταυτόχρονα:

1. Μείωση της οικονομικής παραγωγής και πληθωριστική πίεση στις ευρωπαϊκές οικονομίες 

Mία μείωση του ελληνικού ΑΕΠ λόγω δασμών Τραμπ (όπως επίσημα προβλέπει η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων) θα μπορούσε έμμεσα να αυξήσει το ποσοστό των ελληνικών αμυντικών δαπανών σε σχέση με το ΑΕΠ, πλην όμως θα οδηγούσε σε «τρύπες» στον κρατικό προϋπολογισμό από την πλευρά των φορολογικών εσόδων, οι οποίες θα έπρεπε να καλυφτούν, είτε με περισσότερο δανεισμό και άρα σε αυξημένες δαπάνες για τόκους σε βάρος άλλων δαπανών (σε συνθήκες συνεχώς επιδεινούμενες στην αγορά των ομολόγων, όπως προειδοποίησε πρόσφατα το Γραφείο Προϋπολογισμού της Βουλής).

Εξάλλου, η ρήτρα διαφυγής αφορά μόνο την αύξηση των αμυντικών δαπανών και όχι την αύξηση των δαπανών για… τόκους από νέα δάνεια (για λογαριασμό της αύξησης των δαπανών)…

2. Αύξηση των ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών 

Σε σχέση με την πρώτη αναμενόμενη επίπτωση (δηλαδή τις επιπτώσεις στην οικονομία από τους επαπειλούμενους δασμούς Τραμπ την ώρα πλησιάζει η κρίσιμη ημερομηνία της τελικής ανακοίνωσής τους, δηλαδή η 2α Απριλίου 2025), δεν έχουν τοποθετηθεί στο δια ταύτα (δηλαδή σε σχέση με το τι θα κάνουν άμεσα), πέραν του ότι θα ανταπαντήσουν, γεγονός που πιθανότατα θα επιδεινώσει τις υφεσιακές τάσεις στην ευρωπαϊκή οικονομία…

Όσον αφορά στρατηγικές κινήσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να δώσουν χρηματοδοτική ανάσα στην ευρωπαϊκή οικονομία (την οποία δεν μπορεί από ένα σημείο και έπειτα να δώσουν τα κράτη λόγω δημοσιονομικών περιορισμών κλπ.) , όπως πρώτα – πρώτα η ενοποίηση της ευρωπαϊκής αγοράς κεφαλαίων και αποταμιεύσεων, ο ορίζοντας τον οποίο έδωσε ο ίδιος ο απερχόμενος Γερμανός καγκελάριος, Όλαφ Σολτς, κατά τις δηλώσεις του μετά την σύνοδο κορυφής της ΕΕ (20.3.25) ήταν αφοπλιστικά ξεκάθαρος: «Δύο χρόνια», δηλαδή αρχές του 2027. Συνεπώς, η όποια αποφασιστική ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας, θα πρέπει να περιμένει κανείς να τη δεί μετά το 2027…

Τον ίδιο -διετή – ορίζοντα βλέπουν και Γερμανοί αναλυτές για την αναμενόμενη ώθηση στην οικονομία τους από το πακέτο της εκτίναξης των επενδύσεων στην άμυνα, το οποίο προβλέπει το πακέτο που ψήφισαν η Bundestag και το Bundesrat στις 18 – 21 Μαρτίου 2025.

3. Ντε φάκτο «διάσπαση» των Ευρωπαίων

Αλλά αυτό το λένε οι Γερμανοί για τη δική τους οικονομία, η οποία υπολογίζει βάσιμα στη διοχέτευση εκατοντάδων δισ. ευρώ μέσω του πακέτου που ψήφισαν οι παραπάνω θεσμοί από φέτος κιόλας.

Μπορούν να προβλέψουν το ίδιο και μάλιστα από φέτος, οι άλλοι Ευρωπαίοι για το πακέτο που προβλέπει η Λευκή Βίβλος της ΕΕ για την άμυνα; Μάλλον όχι. Και αυτό γιατί υπάρχουν μια σειρά …ορθάνοιχτα μέτωπα στην ίδια τη Λευκή Βίβλο:

α) Το πρώτο και πιο επείγον ζήτημα είναι αν και με ποιο περιεχόμενο θα είναι σχεδιαζόμενη ειρήνευση στην Ουκρανία.
Στο εσωτερικό του (διασπασμένου μετά το Νοέμβριο του 2024) μετώπου της «Δύσης» εντοπίζονται δύο μεγάλες διαφωνίες μεταξύ κυρίως των ΗΠΑ και της Γερμανίας: Οι ΗΠΑ επικεντρώνονται, σχεδόν μονομερώς, στο οικονομικό σκέλος της επόμενης μέρας της ειρήνης, δηλαδή στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Ουκρανίας (προς εξόφληση της βοήθειας την οποία έχει λάβει το Κίεβο από την Ουάσιγκτον), αφήνοντας το θέμα της άμυνας της Ουκρανίας στους Ευρωπαίους.

Από την άλλη μεριά, οι Ευρωπαίοι, δεν έχουν πει κουβέντα για το οικονομικό σκέλος της ειρήνης, αφήνοντας το εμμέσως στη διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ, η Γερμανία δια στόματος Σολτς επαναλαμβάνει με έμφαση σε κάθε ευκαιρία την προτεραιότητα της διασφάλισης μίας «ανεξάρτητης, κυρίαρχης και δημοκρατικής» Ουκρανίας αλλά και της ισχυροποίησης του δικού της στρατού.

Μ΄άλλα λόγια, η Γερμανία:

• Μάλλον δεν θεωρεί «δεδομένη» την ύπαρξη μίας «ανεξάρτητης», «κυρίαρχης» και «δημοκρατικής» Ουκρανίας.
• Γνωρίζει πολύ καλά πως δεν μπορεί να ετοιμάσει «στο πι και φι» το δικό της στρατό. Ήδη καταγράφεται έντονη διαφωνία, στα πλαίσια του δεύτερου γύρου των διερευνητικών συνομιλιών για το σχηματισμό κυβέρνησης, μεταξύ CDU – SPD για το αν και πως πρέπει να επανέλθει η υποχρεωτική στρατιωτική θητεία στην Γερμανία!
• Όσον αφορά τη στήριξη της στην Ουκρανία, δεν αρκείται σε …λόγια, αν σκεφτεί κανείς πως στις 18 -21 Μαρτίου ψήφισε μεταρρύθμιση του ίδιου του Συντάγματος της -και όχι απλά κάποιο νόμο – με βάση την οποία μπορεί να δανείζεται απεριόριστα προκειμένου να στηρίξει οικονομικά κράτη που δέχονται στρατιωτική επίθεση, όπως η Ουκρανία. Eξάλλου, στις 21 Μαρτίου, η αρμόδια γερμανική κοινοβουλευτική επιτροπή έδωσε το πράσινο φως για στήριξη πάνω από 8 δισ. ευρώ το 2026 – 2029.

Από την άλλη μεριά, στις 20 Μαρτίου, η ΕΕ δεν κατάφερε να εγκρίνει ένα νέο πακέτο -ούτε καν 5 δισ. ευρώ!- στήριξης στην Ουκρανία.

Με βάση την υφιστάμενη κατάσταση, το πότε και ποιά «ειρήνη» (το οποίο θα κρίνει και το εύρος και το περιεχόμενο της αύξησης των αμυντικών δαπανών) θα κλειδώσει και θια εφαρμοστούν οι όροι είναι, όχι μόνο για την ώρα, είναι άγνωστο, αλλά σίγουρα σχεδόν αδύνατο να καθορισεί μέχρι τα τέλη Απριλίου, οπότε θα πρέπει τα κράτη – μέλη της ΕΕ, μαζί και η Ελλάδα, θα πρέπει να υποβάλλουν το αίτημα για ενεργοποίηση της εθνικής ρήτρας διαφυγής.

β) Το δεύτερο ζήτημα είναι αν το ΝΑΤΟ θα αποφασίσει την αύξηση του ποσοστού του συνόλου των αμυντικών δαπανών των κρατών – μελών του ως ποσοστό του ΑΕΠ.
Με βάση το υφιστάμενο πλαίσιο, το όριο είναι το 2% του ΑΕΠ, και το τηρούν 22 από τις 31 (μαζί και η Ελλάδα με ποσοστό 3,08% και η Τουρκία με 2,09%). Πέρα, όμως, από αυτό το συνολικό όριο, υπάρχει και ένα επιμέρους: Οι δαπάνες για εξοπλισμούς να αποτελούν τουλάχιστον το 20% του συνόλου των αμυντικών δαπανών.

Από τις 31 χώρες – μέλη του ΝΑΤΟ, μόνο 8 το τηρούν, με την Ελλάδα να -μην- ανήκει σε αυτές. Πιο αναλυτικά, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα από το ΝΑΤΟ στοιχεία (2024), το ποσοστό των δαπανών της Ελλάδας για εξοπλισμούς ανέρχεται κοντά στο 8% του ΑΕΠ, δηλαδή υπολείπεται κατά 12 ποσοστιαίες μονάδες από το όριο του ΝΑΤΟ, το οποίο αντιστοιχεί σε σχεδόν 30 δισ. ευρώ. Κοινώς, η Ελλάδα, θα πρέπει να δαπανήσει επιπλέον 30 δισ. ευρώ σε αμιγώς εξοπλιστικές δαπάνες (όχι γενικά αμυντικές) για να φτάσει το κατώτατο πλαφόν που θέτει το ΝΑΤΟ. Να σημειωθεί πως οι εξοπλιστικές δαπάνες της Τουρκίας ανέρχονται στο 25% του ΑΕΠ!

Πόσο πιθανόν είναι να αυξήσει το ΝΑΤΟ τα κατώτατα πλαφόν των αμυντικών δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ Ο Σολτς στις 20 Μαρτίου, στην κύρια τοποθέτηση του μετά την σύνοδο κορυφής, ανέφερε πως «η πρόκληση (σ.σ. για την αύξηση των αμυντικών δαπανών) γίνεται ιδιαίτερα αναγνωρίσιμη όταν γνωρίζει κανείς ότι θα είναι δύσκολο έργο να διατηρηθεί αυτό το επίπεδο τα επόμενα χρόνια. Και ότι θα είναι ακόμη πιο δύσκολο όταν πρόκειται να γίνουν ακόμη περισσότερα που όλοι συμφωνούν ότι είναι το σωστό. Ιδιαίτερα αν οι εκτιμήσεις του ΝΑΤΟ οδηγήσουν στη συνέχεια σε πρόσθετους στόχους δυνατοτήτων που θα μας καταστήσουν αναγκαίο να επενδύσουμε περισσότερα».

Η Γερμανία πήρε εγκαίρως και …απεριόριστα τα μέτρα της σε κάθε περίπτωση αύξησης του πλαφόν του ΝΑΤΟ, προχωρώντας στο… ξεχείλωμα, όχι απλώς τη «χαλάρωση» του φρένου χρέους και μάλιστα χωρίς κανένα χρονικό πλαφόν, πχ σαν αυτό που θέτει η ΕΕ (4 έτη).

Πότε θα αποφασίσει το ΝΑΤΟ τη στάση του σε σχέση με το ζήτημα αυτό; Στην τακτική σύνοδο του στις 24 – 26 Ιουνίου, στη Χάγη (Ολλανδία), δύο μέρες μετά την επόμενη τακτική σύνοδο της ΕΕ στις Βρυξέλλες.

Έτσι, ο Τραμπ, με την έως τώρα στρατηγική του δεν αποδεσμεύει μόνο τις ΗΠΑ από τη… Δύση (μέσω των δασμών και της στρατιωτικής απόσυρσής της από την Ευρώπη), όπως αναφέρουν αναλυτές, αλλά οδηγούν στην σιωπηρή «αποδέσμευση» της Γερμανίας από την ΕΕ, καθώς προχωρά αυτόνομα όχι μόνο σε σχέση με την αύξηση των δαπανών τόσο για την άμυνα, αλλά για τις υποδομές της, αλλά και σε σχέση με το Σύμφωνο Σταθερότητας, το οποίο η ίδια πρώτα παραβιάζει με τις ρήτρες της συνταγματικής μεταρρύθμισής της).

Αυτή η νέα, εθνο – κεντρική πολιτική της Γερμανίας, κάθε άλλο παρά έχει ακόμα ξεδιπλωθεί, πόσο μάλλον κοστολογηθεί, για το τι θα σημάνει για την ΕΕ και τις «Λευκές Βίβλους» της για την άμυνα και τα σχέδια για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας κλπ. Και δεν είναι μόνο αυτό, σύμφωνα με πηγές του newsit.gr, οι εκτιμήσεις Γερμανών αναλυτών, αναφέρουν πως αν όχι οι αυξημένες αμυντικές δαπάνες θα είναι οι δαπάνες για τις υποδομές εκείνες που πιθανότατα θα οδηγήσουν σε παραβίαση του Συμφώνου Σταθερότητας από πλευράς Γερμανίας. Τι θα γίνει σε αυτή την περίπτωση; Θα υπαχθεί η Γερμανία στη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος, θα ακολουθήσει ακόμα περισσότερο εθνο – κεντρική πολιτική και σε άλλα ευρωπαϊκά θέματα ή μήπως θα πάμε και σε ρήτρα διαφυγής στην ΕΕ για τις δαπάνες αύξησης υποδομών, οδηγώντας σε ακόμα μεγαλύτερη αυτο – αναίρεση του Συμφώνου Σταθερότητας, δηλαδή της ίδιας της Ε.Ε.;