Ω ξειν’, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τηδε κείμεθα, τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι… (Επίγραμμα), Σιμωνίδης ο Κείος (5ος π.Χ. αι.). Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των όρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες… (Ποίημα), Θερμοπύλες, Κωνσταντίνος Καβάφης (1903).
Με τις εθνικές εορτές των επετείων των αγώνων των Ελλήνων, επιτελείται ένα μεγάλο χρέος απέναντι στους αγώνες αυτούς, το χρέος της μνήμης (από το ρ. μνάομαι). Γιατί, χωρίς μνήμη δεν υπάρχει συνέχεια. Και η λησμονιά είναι ο θάνατος της μνήμης. Το τραγούδι της ελληνικής ιδέας έρχεται από μακριά, από το βαθύ παρελθόν, και είναι ένα ανείπωτα συγκινητικό τραγούδι. Φτιαγμένο με ματωμένες εικόνες αυτοθυσίας, και με ατομικότητα απόλυτα ενταγμένη στην αξία της συλλογικής προσφοράς.
Ο όρος, όμως, «χρέος της μνήμης», φέρει ως προϋπόθεση την ανθρώπινη ενέργεια, τον σεβασμό, την διαφύλαξη, το προσκύνημα, την επαναφορά των γεγονότων ως ενθύμηση, την συνειδητή απόδοση τιμής. Με άλλα λόγια, η ικανότητα του νου να διατηρεί και να αναπλάθει προηγούμενες εμπειρίες και γνώσεις, αναγεννά την ηθική υποχρέωση προς το ηρωικό παρελθόν της Ελλάδας και προσφέρει την αίσθηση μιας εθνικής υπερηφάνειας.
Η «μνημείωση», επομένως, δεν συνδέεται με τη λήθη, που έχει ως αποτέλεσμα την φριχτή εγκατάλειψη του χώρου, που διαθέτει μάλιστα και στοιχεία ή φαινόμενα ακραίας εκμετάλλευσης των ανθρώπων. Και ο χώρος στον οποίο αναφερόμαστε δεν είναι ένα τυχαίο σημείο, ή ένα απλό κομμάτι από χώμα, αλλά είναι εκεί διασκορπισμένα οστά γενναίων Ελλήνων και μυρίζει πάντα ένδοξο αίμα.
Η επίκληση στο ήθος της μάχης των Θερμοπυλών
Μια από τις ιστορικότερες μάχες, αυτή των Θερμοπυλών, δεν διαθέτει εθνική εορτή. Ωστόσο, από τότε που διεξήχθη μέχρι σήμερα, δεν έχει σταματήσει αυτή να αναφέρεται από τα λαϊκά χείλη, ως υποδειγματικό πρότυπο. Η αναφορά στη μάχη αυτή παραπέμπει σε έννοιες όπως η περηφάνεια, η αξιοπρέπεια και η υπόσχεση, με τις οποίες αυτή συνειρμικά συνδέεται και πάντα συμβολίζει, ενώ εγείρει αισθήματα εθνικά. Η μνεία γίνεται, συνεπώς, ως επίκληση στην ηθική και την καθαρότητα της μάχης αυτής.
Η Μάχη των Θερμοπυλών διεξήχθη το 480 π.Χ. εναντίον των Περσών, κατά την δεύτερη εισβολή τους εναντίον της Ελλάδας. Δεν ήταν όμως μια οποιαδήποτε μάχη, αλλά μία από εκείνες τις συγκλονιστικές μάχες που δόθηκαν εναντίον των βαρβάρων και διέσωσαν τον επερχόμενο κλασικό πολιτισμό. Οι μάχες του Μαραθώνα, των Θερμοπυλών, της Σαλαμίνας, των Πλαταιών και της Μυκάλης, έκριναν όχι μόνο το μέλλον της Ελλάδας, αλλά και της Δύσης ολόκληρης.
Αν η Ελλάδα είχε κατακτηθεί από τους Πέρσες, τότε ο «ανεπτυγμένος» κόσμος θα είχε λάβει μια απροσδιόριστη κατεύθυνση. Καταρχάς, δεν θα είχε αναδειχθεί ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, καθώς η χρυσή του περίοδος με τον Περικλή και την Ακρόπολη δεν θα είχε υπάρξει. Επίσης, θα ήταν εντελώς διαφορετική η πορεία του κόσμου, καθώς η ήττα των Περσών ανέκοψε οριστικά και την περσική εξάπλωση στην Ευρώπη.
Στις Θερμοπύλες, μετά το «Μολών Λαβέ», μαζί με τον Λεωνίδα έμειναν οι 300 Σπαρτιάτες, οι 700 Θεσπιείς και οι 400 Θηβαίοι. Το στοιχείο της αυτοθυσίας των γενναίων αυτών θα πρέπει να επαινεθεί ιδιαίτερα, καθώς έδωσαν σώμα και ψυχή για να διασώσουν τις Θερμοπύλες, την Ελλάδα και την υστεροφημία τους. Η μοιραία μάχη για την ελευθερία δόθηκε μεσούντος του θέρους, αφήνοντας στους αιώνες το ηρωϊκό μήνυμά τους. Στο πεδίο της μάχης έπεσε νεκρός μέχρι και ο τελευταίος Έλληνας, αποτελώντας από ηθικής απόψεως λαμπρό παράδειγμα αυταπάρνησης για την πατρίδα.
Το όνομα των στενών της περιοχής, οφείλεται στις θερμού νερού πηγές τους. Σήμερα, τα στενά εκείνα δεν είναι κοντά στη θάλασσα, αλλά μερικά χιλιόμετρα προς το εσωτερικό, λόγω των προσχώσεων του Σπερχειού ποταμού στο σημείο όπου βρίσκεται το άγαλμα του Λεωνίδα. Από τις μάχες κατά των πάνοπλων Περσών αναδείχτηκαν πάντως ορισμένα χαρακτηριστικά των αρχαίων Ελλήνων, όπως η ομοψυχία την οποία επέδειξαν κατά την χρονική εκείνη φάση. Παρά τους προδότες, όπως ο Εφιάλτης, κινήθηκαν με θάρρος, αξιοποιώντας τη δύναμη που εκπέμπει ενωμένη η συλλογικότητα. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι η απόφαση όλων να πολεμήσουν, να αντισταθούν, να διακινδυνεύσουν, και όχι να υποταχθούν. Το στοιχείο της μη υποταγής στους τότε βαρβάρους υπήρξε καθοριστικό για το μέλλον της Ελλάδας, της Ευρώπης και του σημερινού κόσμου.
Η περιοχή που διεξήχθη η μάχη, είναι, επομένως, σπουδαιότατη για την Ελλάδα αλλά και για την ανθρωπότητα. Τα βουνά, τα μονοπάτια, τα τείχη που κτίστηκαν τότε για την αντιμετώπιση του εχθρού, η μέθοδος και η εκπληκτική στρατηγική των Ελλήνων στη μάχη την οποία περιέγραψε ο Διόδωρος, αποτελούν ένα πολύτιμο υλικό της ελληνικής ίσως και της παγκόσμιας ιστορίας.
Η σημερινή εγκατάλειψη
Θα περίμενε, επομένως, κανείς να συναντήσει εκεί μια άλλη εικόνα: έναν μουσειακό χώρο αξιοποιημένο, επισκέπτες από την Ελλάδα και το εξωτερικό που τον ανακαλύπτουν συγκινημένοι, μαθητές των σχολείων που μαθαίνουν επί τόπου την ιστορία τους και νιώθουν περήφανοι για το σθένος των προγόνων τους. Έναν τόπο ιερό, η ιερότητα του οποίου διαφυλάσσεται από την ελληνική πολιτεία «ως κόρη οφθαλμού».
Αντί, όμως, για μια «κόρη οφθαλμού», η ελληνική πολιτεία έχει μάλλον αλληθωρίσει, και ολόκληρη η περιοχή σήμερα όπου διεξήχθη η ιστορική μάχη, είναι εντελώς εγκαταλελειμμένη. Τα τείχη των Δελφιών, των Πλαταιών, κ.ά. είναι πνιγμένα μέσα στα χορτάρια. Τα τόσο σημαντικά μονοπάτια, η Ανοπαία Ατραπός, αποτελούν φωλιές για φίδια, και για κάθε είδους έντομα και ζώα. Η εκπληκτική μεθοδολογία της στρατηγικής της μάχης είναι χωμένη και χορταριασμένη μέσα στους άγριους θάμνους. Μια παλιά πινακίδα ορίζει το στρατηγικό σημείο, αλλά είναι κι αυτή πνιγμένη στην άγρια φύση. Ακλάδευτα δέντρα, εξαγριωμένοι βάτοι. Μόνο κάποια αγριολούλουδα μοιάζει να ανθίζουν σκόπιμα επάνω στο χώμα που θάφτηκαν τόσα ελληνικά παλικάρια. Τίποτε άλλο δεν θυμίζει το μεγάλο ιστορικό νεκροταφείο των ηρώων εκεί. Ούτε καν ένας κοινός τάφος.
Ο αλλού ξερός και αλλού δασώδης, ο άγριος τούτος τόπος, είναι αδιαπέραστος. Σε τίποτα δεν θυμίζει το ιστορικό εκείνο μέρος, όπου διεξήχθη μια τέτοιου μεγέθους και σημασίας μάχη – σώμα με σώμα – και ποτίστηκε με τόσο αίμα αθανάτων. Το αγωνιστικό πεδίο το έχει πνίξει η αδιαφορία του κράτους, δεν υπάρχει ολόγυρα ούτε ένας χάρτης, ούτε μια οδηγία, μια εικόνα, μια υπενθύμιση.
Στην αρχή αυτού του βουνού, στην είσοδό του, υπάρχουν ακόμη εκείνες οι περίφημες πηγές, με τα ιαματικά νερά τους. Κάποιοι ηλικιωμένοι έρχονται και βρέχονται μέσα στα άλλοτε ζωντανά νερά, με την ελπίδα να ανακουφιστούν σε κάποιο πρόβλημα υγείας… Και όμως. Αυτό το εγκαταλειμμένο στη μοίρα του σημείο θα μπορούσε, με τα ιαματικά του ύδατα – σε συνδυασμό και με την ιστορικότητα της περιοχής – να αποτελεί και το χρυσωρυχείο της, για επισκέπτες από όλον τον κόσμο.
Και το «σύγχρονο» κολαστήριο
Αντί για τα παραπάνω, πιο δίπλα, βρίσκεται το ζωντανό κολαστήριο: Είναι οι παλιές εγκαταστάσεις των λουτρών, όπου έχουν μεταφερθεί και εγκατασταθεί μόνιμα αλλοδαποί μετανάστες των χωρών της Περσίας, Πακιστάν, κ.ά. Είπαν ότι το μέρος για την εγκατάσταση αυτή ήταν «προσωρινή» επιλογή του τότε Περιφερειάρχη της περιοχής, που στη συνέχεια έγινε Δήμαρχος των Αθηναίων. Η μετατροπή, όμως, της περιοχής εκεί σε «χοτ-σποτ» καμία προδιαγραφή δεν διέθετε – ούτε μετά από τόσα χρόνια διαθέτει – για κάτι τέτοιο: κτήριο παλιό, κομματιασμένο, με αποσχισθέντες σοβάδες και παράθυρα καλυμμένα πρόχειρα με… σακιά. Και στην «αυλή» κατασκηνώσεις ομάδων, πεταμένα στρώματα και σκουπίδια, σκουπίδια παντού.
Δεν είναι συνθήκες αυτές για ανθρώπους. Ούτε καν για ζώα. Η ζωή και η επιβίωση έχουν μεγάλη αξία, αλλά δεν σημαίνει ότι οφείλει γι’ αυτές να χάνει κανείς εντελώς την ανθρώπινη ιδιότητα και την αξιοπρέπειά του. Αλλά έμαθα, επίσης, κάτι, που με δυσκολία μπορώ να το πω: ότι τα βράδια, στο μέρος αυτό, της πλήρους εξαθλίωσης, καταφθάνουν εκεί κάποιοι, ντόπιοι και ξένοι. Και μέσα στα αμάξια τους… εκμεταλλεύονται σεξουαλικά για λίγα χρήματα τα αγοράκια του καταυλισμού… Με άλλα λόγια, ο Εφιάλτης, ο Εφιάλτης της Μάχης των Θερμοπυλών, βρήκε τρόπο για μετενσάρκωση και έγινε ο σημερινός εφιάλτης. Έγινε ο τρομερός, ο κατάπτυστος προδότης της ιστορίας μας και των σημερινών Ελλήνων.
Τι όνειδος! Ας αφυπνιστεί η πολιτεία, επιτέλους, για όλα τούτα!
* Κωνσταντίνα Γογγάκη
Αναπαραγωγή άρθου από εδώ
